Падрыхтаванае на падставе: Вольга Іпатава, Ліпеньскія навальніцы: Вершы — Мінск: Мастацкая літаратура, 1973. — 96 с.
© OCR: Камунікат.org, 2010
© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010
Паміж азёр, як ветразь карабельны,
Плыве на ўзвышшы вёсачка Забелле.
Шумяць вятры жытамі навакол,
Пяюць у чарацінкі азярныя.
Жанкі пасля даення рукі мыюць,
I пахнуць луг і поле малаком.
I там маё дзяцінства засталося:
Русалка, распускаючы валоссе,
Над возерам сядзела на вярбе,
Прываблівала хлопцаў да сябе.
Яны ўжо, раскрываючы раты,
Збіраліся за ёй абы куды.
У вечнай рэўнасці жанчын маленькіх
Мы заціскалі іх кашулі ў жменькі
I прэч цягнулі — далей ад бяды.
Да нас, свавольнікаў, не раз рука
З кустоў цягнулася Лесавіка.
...Бабулін свет!
Ён у маіх вачах
Я сыну казкі баю па начах
I абяцаю звесці ў той прастор
Да тых бароў, да сініх тых азёр,
Дзе белая, як ветразь карабельны,
Плыве на ўзвышшы вёсачка Забелле...
Жыву я ў гэтым горадзе,
Свой адкрываю Сусвет,
I зорак далёкіх горыч,
I дом, дзе жыве сусед.
У радасці і у горы,
У дождж, спякоту ці снег,
Я адкрываю свой горад,
У якім жылі да мяне...
Ранак ціўкнуў першай сініцай,
Першым крокам змены рабочай.
Чалавеку ж усё не спіцца,
Ён бяссонна па вуліцах крочыць.
I ў ранішняй чуйнай цішыні
Кожны камень ледзь чутна звініць.
Камень, вышчарблены часам і дажджамі,
I ўспаміны на вусны просяцца самі...
Пачынаўся жыццёвы дзень
Вось тут — у старой Слабадзе.
...Уліваецца плач пахавальны
У адвечны віскат дзяцей.
I на плечы каменні навальвае
Кожны новы галодны дзень.
Ён падрос і тады зразумеў,
Што не самае страшнае — голад.
Што страшней духоўна знямець,
Калі хочацца крыкнуць уголас,
Калі стыне ў глотцы праўда
Камяком халоднай ілжы.
Чалавек, без адвечнага права —
Права вольнасці — можаш ты жыць?
На ўсіх скрыжаваннях вісела: «Свабода!
Свабода ў нас для народа!»
Свабода друку? Што ж, давайце!
Пісалі ярасна шпікі,
I былі словы, як цвікі,
Што ў дамавіну забіваюць.
Усё, што лепшага наўкола —
Свабода, шчырасць і пратэст
Скажаліся ў судовы тэкст,
Заносіліся ў пратаколы.
Свабода слова? У астрогах —
У Слоніме, Лукішках, Гродна
Забітых аддавалі родным
I дараваць прасілі ў бога.
О правакатараў разгул!
І ўсё ж народнага сумлення
Нястрымнай прагай вызвалення
Даносіўся падземны гул.
Супраць плыні — вёслы на ўключыны.
А бязвольнага плынь панясе.
Як ішлі яны ў рэвалюцыю!
Як у казку нязнаную — ўсе.
I Пышкі*, як сцяжкі зялёныя,
На кашулях лёс вышываў.
Дэфензіва над кожным — праклёнамі,
З дзесяці адзін выжываў.
I ўсё ж у сценах астрожных,
Захлынаючыся ў барацьбе,
Усё гучала неасцярожнае,
Непадсуднае — КПЗБ!
У вузкіх вуліцах гродзенскіх білася
I гудзела, як грозны набат,
I не ўпітвалі кроў забітых
Пліты з надпісам «Магістрат»...
Узышоў над краінай распятай,
Як промень, трыццаць дзевяты...
Цішыня на світальных вуліцах,
Толькі сэрца агнём гарыць.
Вось да клёнаў прымоўклых туляцца
Маладосці ягонай сябры.
I блішчаць на далонях скутых
росы цёплыя, як сляза.
Выжыў ён. I прайшоў скрозь пакуты,
Каб патомкам пра іх расказаць...
Сваёй прыналежнасцю гордыя
Да няскоранай гэтай зямлі,
Адкрываем мы новы горад,
У якім да нас жылі...
* Пышкі — лясны масіў, дзе збіраліся падпольшчыкі.
Мяне даўно як быццам пахавалі.
Я ж засталася ў любчанскіх барах.
Стаю сасной, мядзяная, жывая,
А побач даўні — партызанскі шлях.
Зарос травой ён. I даўно ігліца
Заслала ўсе сляды. А я жыву.
Сякуць дажджы каля магільных плітаў
Матуліну сівую галаву.
Я не магу сказаць ёй ані слоўца.
Галінкай хоць пастукаць па акне,
Паслаць кагосьці, як калісьці. з хлопцаў
З наказам: «Не турбуйся пра мяне!»
...Не турбуйся, мая матуленька,
Маладая мая зязюленька.
Мая светлая ты зараначка.
Ты ж сама ў мяне партызаначка.
Па лясных і цябе дарожаньках
Неаднойчы вадзілі ножанькі...
— Мама, хопіць пяшчотаў!
Я ж не маленькая, што ты
Плачаш, не адпускаючы,
Рукі свае ламаючы.
Хлопцы ў атрадзе харошыя,
Ніколі не крыўдзяць мяне.
Праўда, часам Сярожка,
Нахабнік такі, падміргне,
І то, як другія не бачаць.
А ўбачаць — добра дадуць!
...Ну што ты, мамачка, плачаш —
Хлопцы не падвядуць...
Мне здорава тады пашанцавала.
За камсамол не расстралялі каты.
Як быдла, нас з сяброўкамі загналі
У эшалон фашысцкія салдаты.
Замкнулі і павезлі ў шлях няблізкі,
Куды вязуць — дарэмнае пытанне.
Грукочуць колы. На руках вятрыскаў
Ляцяць за памі родныя світанві.
Няўжо яны, нібы прывіды, згаснуць
Сярод чужых дарог, у горкім дыме?
О, як раптоўна-востра спасцігаеш
Сапраўдны твой, глыбінны сэнс, Радзіма!
Праменні сонца ў холадзе крыніцы,
Аер духмяны на скарынцы хлеба.
Збан малака. Замшэлая званіца,
Што мне здавалася ў дзяцінстве небам.
Смех бесклапотны на сабраным стозе...
...Чужына блізка. Вось, за паваротам...
Кроў на руках... Адтуліна ў падлозе...
Халодна, Цёмна. Смерць або свабода?
У камісара атрада
З камандзірам нарада.
Неўпрыкметку стаю ля зямлянкі.
Спрачаюцца да хрыпаты:
— Жанчыну — у партызаны?
— Што ж — выгнаць яе? Куды?
Ад крыўды вусны кусаю:
Забылі вы, колькі лясамі
Хадзіла я сувязной?
Чую амаль варожае:
— Дзяўчына такая прыгожая
Адна сярод хлопцаў? Вясной?
Рашылі яны нарэшце
(Рашаць было — гэткай бяды!),
Што мне назад, у Чарэшлю,
Нельга ісці сапраўды...
На паляне — туманы ціхія,
Пасля бою раны глядзім.
Пад адхон эшалон спусцілі мы,
Гарнізон разграмілі адзін.
...Сечка, два крокі са строю!
Ізноў у бой — упярод?
Хопіць у нас герояў,
Бачыш, які народ?
Ізноў падняла ў атаку,
Лезла ў пекла, як чорт?
...Чаго каштавала так мне
Быць з вамі плячо ў плячо...
А тут шчэ вымову гэткую
Табе нізашто дадуць.
I зараз ісці ў разведку,
А ногі, здаецца, не йдуць...
Хлопцы, каму праз Чарэшлю?
Зайдзіце ў маё падстрэшша,
Скажыце матулі, што ночку
Спакойна праспала дочка.
Разведка — што востры ножык.
Саслізне — і ў крыві рука.
Душа ў калючках, як вожык,
Ды ямачкі на шчаках:
«Чаго іду па гораду?
Ды вёска мне агорала!
Прадам на рынку гавяду —
Сукенку шоўкаву знайду,
Як гляну з боку правага —
Ссушу цябе, чарнявага!
Нашто такога хмурага
Трымаць на службе ў фюрара!»
Душа ў калючках, як вожык,
А ямачкі на шчаках...
...Разамлела на сонцы,
Лягла на жывот,
У суніцах духмяных
I рукі, і рот.
Што ж, вайною — вайна,
А жывому — жытло.
Хоць памарыць аб тым,
Чаго не было...
...Недзе, у травах росных,
Плывуць у тумане стагі.
Сэрцу становіцца млосна
Ад ціхіх слоў дарагіх.
Кашуля ў чырвоных крыжыках,
Усё гарачэй, гарачэй...
Нясмелае, кідае ў дрыжыкі:
«Ідзі да мяне. Хутчэй».
Ад усмешкі тваёй
Да ўсмешкі жыву.
Але горда трымаю
Сваю галаву.
Утрымаю і сэрца
Няўрымслівы стук,
Упадзе, разамкнецца
Бярэмя рук.
«Не спяшайся, Людміла!»
Я ж прайду, як струна.
Ды ўсё міма, ды міма,
Адна і адна.
...Хай закончыцца, любы, вайна...
У суніцах зямля —
Ляжы ды ляжы!
Толькі ўскрыкнула раптам —
Побач — чужы!
«Дабрыдзень, Людачка,
Мая ты вутачка,
Дарма ты грэбуеш,
Што паліцай!
Дабром ці сілаю,
А пойдзеш, мілая,
Ці да гестапа ты,
Ці да вянца».
У вачах маіх лес
Пацямнеў, пацямнеў...
А нашто, прыгажосць,
Ты дасталася мне?
Для чаго тыя косы
I сінь у вачах,
Калі гэты, бялёсы,
Ад іх не ачах,
Калі порстка за мною
Ламае кусты?
«Памажыце, бярозы,
Дубочкі-браты!»
За спіною ўжо крык:
«Так і гэтак тваю!
Партызанская... ты,
Стой, іначай заб'ю!»
Толькі мне памагаў
Ні то бог, ні то лёс —
Маю кулю спаткаў
Ён ля белых бяроз...
Зямля мая мілая, ты
Мяне ў азяры прапалошчаш,
Пасцелеш пад бок чараты,
Пад голаў верас паложыш.
I ціха пачнеш гайдаць,
Шчыльней абгарнуўшы ватоўкай,
Галінкі сасны, як дах,
Над маёй вінтоўкай...
Адзін шчаўчок — і няма
Фігуркі людской у прарэзе.
А я забіваю, ма,
I рукі мае — у жалезе,
I ў дыме парахавым,
I ў аружэйным масле,
Мне ж хочацца пахнуць жывым,
Як пахне жанчына-маці,
Калі, спелянаўшы дзіця,
Ідзе лугавою сцежкай,
I кружыць над некім бацян
З новай ношай-пацешкай.
...Была мке вайна — гульнёй,
Рамантыкай тая разведка,
I смерць была — за сцяной,
I страх перад ёю — рэдка.
Ах, мамачка! Тая — яна
За тры гады пасталела
I зразумела — вайна
Будзённае, страшнае дзела...
Чырвоная хусціначка,
Гітара у руках.
Наперадзе — сцяжыначка
У мой апошні шлях.
Заснежанаю пожняю
Ізноў у бой іду.
У гэты бой апошні мой,
У маміну бяду.
Перабіраю струны я,
I слухае атрад.
...Няўжо, такая юная,
Я не прыйду назад?
Пад вёскай Лугаманічы
У грудзі — разрыўной,
У тым баю астанецца
Каханы мой — са мной.
Хацелі ворагі распяць мяне,
Мёртвую, на крыжы,
Каб партызанскія вёскі страшыць...
Кінулі, голых, у лёд і снег,
Толькі снег і лёд растапіліся,
Перад намі зямля расступілася...
Гэта ворагаў косці струхлелі, нібы
Порхаўкі пад нагой.
Сябры ж мае — волаты ў лесе, дубы
Адзін да аднаго.
Ківаюць мне: «Сасоначка,
Ну як жывеш, сястроначка?»
А я кажу: «Зязюленька,
Сядзь на плячо, кукуй.
Пазнае мо матуленька
Ува мне сваю дачку?»
А вецер мне кажа: Закон такі
У мудрай прыроды ёсць —
Не пазнае маці ў табе дачкі,
Як не кончыцца ў цябе маладосць,
I толькі тыя, што са святлом
Па дарозе сваёй прайшлі,
Застануцца дрэвам, аблокам, сцяблом
Жыць на Зямлі...
Маё жыццё цяпер — адно чаканне.
Час доўгі і цяжкі, нібыта камень.
Над Нёманам бярозай гонкай стыну,
I шэрань неба лістапад накінуў
На плечы мне. I рве мяне за рукі.
Лісты — апошнія вясны дарункі
У сіні холад Нёмна ападаюць.
А як было мне цёпла так нядаўна!
Было свабодным неба і высокім,
I, веснавым напоўненая сокам,
«Кахаю!» — я спявала над абрывам.
А можа, гэта ўсё было парывам?
А можа, мне цяпло адно здалося,
Была і ёсць на свеце толькі восень
I буркатанне вербаў шэра-дымных:
«Навыдумляюць нешта маладыя!»
...Задоўга не раблюся я дарослай,
Ва ўсіх учынках холадна-цвярозай,
I шчодрасць мая, розумам не ўзважаная,
Магчыма, стала для цябе не важная?
Якое невыноснае чаканне
Твайго званка, твайго ліста, дыхання!
Дрыжу на ветры злосным да камля...
А ногі ціха грэе мне зямля...
Каміле, дачцэ Дуніна-Марцінкевіча
Равесніцы, ў светлых залах блішчыце
Белай аголенасцю плячэй.
Мой шлях другі. Я — бунтаўшчыца.
Мой бацька таксама. Разам — лягчэй.
Жандары з вамі — шарман, кавалеры.
Са мною — жандары, і толькі яны.
Мой шлях сярод іх — даносы, паперы,
Холад і бруд турэмнай сцяны.
Пісульку — у веер або ў пальчатку.
Каханкам — забавы, гульня, смяшкі.
А на маіх, перахопленых, скрозь пячаткі
I надпіс: «Праверыў... унтэр... такі»
На вас карсеты. Паветра не будзе —
Хіба скрозь свецкі заўважыце шум?
А ў мяне і так разрываюцца грудзі
У краіне, дзе паліцэйскі
на кожную чалавечую душу.
Народзіце дзяцей. Памажы вам божа!
Расціце іх да чыноў, эпалет.
Мой шлях другі. Згару — дык, можа,
Будзе нехта на кропельку жыць святлей...
Прайшлі ўжо, кажуць мне, твае гады,
Каб бачыць свет скрозь шкельцаў каляровасць
I верыць шчыра, што і сапраўды
Ён сам такі, яго не шкельцы робяць.
Прайшлі ўжо, кажуць мне, твае гады,
Каб бегаць па расе вясновым раннем,
I верыць шчыра, што і сапраўды
Гавораць між сабой зямля і травы.
Прайшлі ўжо, кажуць мне, твае гады,
Каб ад людзей нічога не утойваць
I верыць шчыра, што і сапраўды
На дабрату адкажуць дабратою.
Твае парады чую, Дабрабыт,
У нормы, лічбы, правілы ўрастаю.
А ўсё ж начамі бачу ў сне, нібы
Над каляровым поплавам лятаю...
Матуля, цябе не помню я —
Ні ласкі тваёй, ні жалю...
Смяецца з магільнага помніка
Жанчына чужая...
Ды кажуць бабы вясковыя:
«Аблічча ў аблічча!»
Можа, не выпадкова мяне
Марусяю клічуць?
Мне маладзік падковаю
Вісіць над сцежкай.
Можа, не выпадкова я
Жыву з усмешкай?
Ці ж я без племені?
Свой сум хаваю.
У жанчыне кожнай
Цябе адкрываю.
Можа, не выпадкова мне
Здаецца прадвеснем
Песенька жаўруковая
Тваёй песняй?
Мы сталі з табой равесніцы.
Адной і далей мне жыць.
Цяпер ужо стукнуць весніцы,
А сэрца не задрыжыць.
Нарэшце яно паверыла,
Што з цёмнай тае начы,
Любая, ты не вернешся —
Крычы на ўвесь свет — не крычы.
Даўно, як мяне насіла
I светлага лёсу прасіла:
«Хай будзе дачка прыгожай,
Чыстаю, як крынічка,
Хай знойдзе хлапца харошага
Малая мая сунічка».
Адвечныя матак замовы!
I я гавару тыя словы,
I аднаго баюся — адзін
Сіратой каб не вырас мой сын.
Я сама расла сіратой.
Тэлеграфны завулак. Гродна.
I дзяўчат гаманлівы строй,
Не адразу мне стаўшы родным.
Я там доўга была дзічком,
Сярод белых качак — сініцай.
Кволым, тоненькім кулачком
Ад напасцяў хацела адбіцца.
У салёных слязах, адна,
Дрыжучы, як стрэлкі на шкалах,
Колькі сонных начэй да відна
Маці я з небыцця гукала!
I, напэўна, ўжо з тых часоў,
Жывучы па дзетдомаўскай мерцы,
Боль надзей і гаркоту слоў
Адкладаю глыбока ў сэрцы.
Не маглі адагнаць нас ад вокнаў,
Хаця кожны ў даўцы войкаў.
Навіна сапраўды была дзіўнай:
Адшукалася маці у Дзімкі.
Кожны ведаў — у дзетдоме сакрэтаў няма,
Што прынесла яго нам на ганак зіма,
У шыбу грукнуўшы, знікла ўначы назаўжды,
I імгненна змяла завіруха сляды...
...Цыбаты хлапчук з падрапаным носам —
Сцеражыце, дзяўчаткі, хвосцікі-коскі!
Быў наш Дзімка занадта ў школе вядомы.
Гаварылі ўсе: «Ведама, хлопец з дзетдома!»
Толькі нехта падслухаў з нас нечакана,
Як, пакрыўджаны, ціха ўсхліпваў ён: «Мама!»
Мамы, мамы... Успомніць пра вас было грэшна.
— Гэй ты, румза! — крычалі сяброўкі з насмешкай
I ўсё ж па начах, у бяздоннай цішы,
Кожны гэтым грашыў.
Насмешнікі і задзіры,
Ішлі мы цераз гады
I марылі, як аб дзіве,
Што прыйдуць маці сюды.
Што сотні дарог яны пройдуць,
Паўстануць хоць з небыцця,
Толькі тая не вернецца,
Што кінула ноччу дзіця.
...А яна вось прыйшла да сябе ягозваць.
Дрыжучы, спрабавала пацалаваць.
Гаварыла — цяпер адна.
Той, даўнішні, цяпер пакінуў.
Гаварыла, што ў горкіх снах
Трызніла аб маленькім сыне.
Што хацелася шчасця тады,
У маладыя дурныя гады.
...Мы таілі дыханне за шклом,
Мы судзілі істотай адзінай
З бескампрамісным дзіцячым злом
За сябе, а потым за Дзімку.
Віншавалі яго і сябе
Мы пасля: «Вось як трэба трымацца!»
Толькі ён праз нядзелю збег,
Напісаўшы: «Еду да маці».
...Тою ноччу дзетдом не спаў.
Мы рашалі няўмольна і строга,
Што ніхто нам права не даў
У жыцці вырашаць за другога.
Ленка, можа, не ўспамінаць?
Толькі нельга не ўспомніць гэта:
Што зрабіла з маці тваёй вайна,
Чорным дротам спавітае гета?
Хто над ёй медынынай грашыў —
«Хіба людзі яўрэйкі розныя?»
Чорным дротам вайна на душы.
Чорным дротам яна па розуму.
Толькі сэрца ў яе не закуць.
I прыходзячы ў свядомасць,
Аднаго прасіла: «Дачку!»
I цябе забіралі з дзетдома.
На гадзіну ўсяго. Без паперкі.
I сачылі маўкліва дзеці,
Як вярталася ты з цукеркай,
Што яна даставала недзе;
I, напэўна, ужо тады
Цераз гурбаў жыццёвых снежнасць
Я панесла з сабой праз гады
Мацярынскай любові бязмежнаспь.
Я панесла з сабой у гады
Сум — тугі і няўмольны — па маці.
Прагу — быццам глытка вады —
Кволых цёплых ручак дзіцяці.
Каб аддаць яму я магла
Усё, па чым сама сумавала.
Каб хапала яму цяпла,
Бо ў мяне было яго мала.
Каб нашчадкі мае назаўжды —
Мае дзеці і дзеці сына —
Праз свае пранеслі гады
Слова маці, як «бацькаўшчына».
На зямлі сёння — слёзы і кроў.
Паўпланеты ў атамным зудзе.
Слову гэтаму біцца ў шторме вятроў.
Але хай яно вечна будзе!
Последние комментарии
7 часов 1 минута назад
23 часов 5 минут назад
1 день 7 часов назад
1 день 7 часов назад
3 дней 14 часов назад
3 дней 18 часов назад