Раскіданае гняздо крывіцкай славы [Анатоль Бутэвіч] (fb2) читать постранично, страница - 46

апынулася ў складзе Расійскай імперыі.

555-гадовая гісторыя Вялікга княства Літоўскага як самастойнай дзяржавы закончылася.

1654 – 1667 – руска-польская вайна.

1655 – 1660 – Паўночная вайна, якую назвалі сапраўдным шведскім патопам найперш на землі Рэчы Паспалітай. Пра гэта і раман Генрыка Сянкевіча “Патоп”.

1679 –кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян ІІІ Сабескі пацвярджае крэўскім мяшчанам прывеілеі. У гэты час адбылася змена ва ўладзе – войта, якога раней прызнаячалі, сталі выбіраць.

1700 – 1721 – Паўночная вайна. У красавіку 1702 года шведскія войскі захапілі Вільню і Гародню (горад вызвалены рускімі войскамі ў верасні 1705 года). У першай палове 1706 года захопнікі спалілі Мір і Карэлічы, захапілі Нясвіж, Ляхавічы, разрабавалі Клецк, Новагародак, Слонім і іншыя гарады. У лютым 1708 года Смаргонь стала галоўнай гасподай шведскага караля Карла ХІІ. Сюды да яго прыязджаў польскі кароль Станіслаў Ляшчынскі. Гэтая Паўночная вайна прынясла вялікае гора беларускім землям. З 2,2 мільёна да 1,5 мільёна скарацілася колькасць жыхароў. Трагічны лёс прывёў да таго, што загінуў кожны трэці жыхар беларускай зямлі.

25 лютага 1795 – кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі пацвярджае мяшчанам Крэва прывілеі на самакіраванне.

З 1795 да 1920 – Крэва знаходзіцца ў Ашмянскім павеце Віленскай губерні ў складзе Расіі.

ВЯЛІКІЯ КНЯЗІ ЛІТОЎСКІЯ

Называліся яшчэ гаспадарамі, гэта быў самы высокі княскі тытул у Вялікім княстве Літоўскім. Выбіралі князя феадалы, часцей некага з блізкіх, родных ці сыноў папярэдняга гаспадара. На пасад узводзілі ў Вільні, у кафедральным саборы. Пасля Крэўскай уніі 1385 года большасць вялікіх князёў насілі тытул і караля польскага, а пасля Люблінскай уніі 1569 года кароль польскі абавязкова адначасова з’яўляўся і вялікім князем літоўскім, узначальваў дзяржаву двух народаў Рэч Паспалітую. З канца ХVІІІ стагоддзя, пасля ліквідацыі Княства ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай, да 1917 года тытулам вялікага князя літоўскага карысталіся расійскія імператары. Існуе меркаванне, што тытул вялікага князя “magnus dux” пастаянна пачаў ужывацца толькі падчас гаспадарання Вітаўта Вялікага, а да гэтага кіраўнікі ВКЛ у дакументах іншых дзяржаў і ў сваіх асабістых называліся каралямі, князямі, герцагамі.

Міндоўг (сярэдзіна 1230-х – 1263, кароль літоўскі з 6 ліпеня 1253, каранаваўся ў Новагародку).

Транята (1263 – 1264).

Войшалк (1264 – 1266).

Шварн (1267 – каля 1270).

Трайдзен (каля 1270 – каля 1282).

Даўмонт (1280-ыя).

Будзівід (1280 – 1290-ыя).

Будзікід (Пукавер) – (1280 – 1290-ыя).

Віцень (1295 – 1316).

Гедымін (1316 – 1341).

Яўнут (1341 – 1345)

Альгерд (1345 – 1377).

Ягайла (1377 – 1381, 1382 – 1392, у 1386 – 1434 найвышэйшы (вярхоўны) князь літоўскі, кароль польскі Уладзіслаў ІІ у 1386 – 1434).

Кейстут (1381 – 1382, у 1345 – 1377 падзяляў уладу з Альгердам).

Вітаўт Вялікі (1392 – 1430).

Свідрыгайла (1430 – 1432).

Жыгімонт Кейстутавіч (1432 – 1440).

Казімір Ягайлавіч (1440 – 1492 і кароль польскі Казімір ІV Ягелончык у 1447 – 1492).

Аляксандр Ягайлавіч (1492 – 1506 і кароль польскі ў 1501 – 1506).

Жыгімонт Стары (1506 – 1548 і кароль польскі Жыгімонт І Стары).

Жыгімонт Аўгуст (1548 – 1572, інтранізаваны ў 1529, і кароль польскі Жыгімонт ІІ Аўгуст).

Генрых Валуа (1573 –1574 і кароль польскі Генрык Валезы, кароль Францыі ў 1574 – 1589).

Ганна Ягелонка (1575 – 1576 і каралева польская).

Стэфан Баторы (1576 – 1586 і кароль польскі).

Жыгімонт Ваза (1587 – 1632 і кароль польскі Жыгімонт ІІІ Ваза).

Уладзіслаў Ваза (1632 – 1648 і кароль польскі Уладзіслаў ІV Ваза).

Ян Казімір (1648 – 1668 і кароль польскі Ян ІІ Казімір).

Міхал Вішнявецкі (1669 – 1673 і кароль польскі).

Ян Сабескі (1674 – 1696 і кароль польскі Ян ІІІ Сабескі).

Аўгуст Моцны (1697 – 1704, 1709 – 1733 і кароль польскі Аўгуст ІІ Моцны).

Станіслаў Ляшчынскі (1704 – 1709, 1733 – 1736 і кароль польскі).

Аўгуст ІІІ (1733 – 1763 і кароль польскі).

Станіслаў Аўгуст Панятоўскі (1764 – 1795 і кароль польскі).

КНЯЗІ І КАРАЛІ ПОЛЬСКІЯ

Кароль – тытул манарха, лічыцца, што паходзіць ад лацінскага імя Карла Вялікага. З ХІV стагоддзя караля польскага выбіралі на сойме, у тым ліку і ў Рэчы Паспалітай, калі кароль польскі адначасова з’яўляўся і вялікім князем літоўскім. Каранацыю каралёў праводзілі спачатку ў Гнезне (з 1025 года), затым у Кракаве (з 1320 года) і Варшаве (1705, 1764).

Мешка І (каля 960 – 992). Пахаваны ў Пазнаньскай катэдры.

Баляслаў Храбры (992 – 1025). Каранаваны 18 красавіка 1025 года ў Гнезне. Пахаваны ў Пазнаньскай катэдры.

Мешка ІІ (1025 – 1034). Каранаваны 25 снежня 1025 года ў Гнезне. Пахаваны ў Пазнаньскай катэдры.

Казімір І Аднавіцель (1034 – 1058). Пахаваны ў Пазнаньскай катэдры.

Баляслаў ІІ Смелы (1058 – 1079). Каранаваны 25 снежня 1076 года ў Гнезне.

Уладзіслаў І Герман (1079 – 1102). Пахаваны ў катэдры Плоцка.

Баляслаў ІІІ Крывавусты (1102 – 1138). Пахаваны ў катэдры Плоцка.

Уладзіслаў ІІ Выгнанец (1138 – 1146).

Баляслаў ІV Кучаравы (1146– 1173). Пахаваны ў Вавельскай катэдры ў Кракаве.

Мешка