Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862-1918) [Уладзімір Арлоў] (fb2) читать постранично, страница - 3


 [Настройки текста]  [Cбросить фильтры]

тэрыторыю расьсяленьня кожнае супольнасьці. Крывічы займалі абсягі Падзьвіньня і Верхняга Падняпроўя, дрыгавічы — землі ад правага берага Прыпяці да лініі Заслаўе—Лагойск—Барысаў, абмежаваны на ўсходзе Дняпром, а на захадзе — Выганаўскімі балотамі, радзімічы занялі басэйн Сажа. Асеўшы ў сваіх землях, крывічы і дрыгавічы ажыцьцяўлялі калянізацыю Беларускага Панямоньня, заселенага балцкімі плямёнамі яцьвягаў зь левага і літвы з правага берага Нёману. Туды ж памкнуліся валыняне і драўляне. Аднак асыміляцыя балтаў ішла там вельмі марудна, таму заходняя Беларусь яшчэ некалысі стагодзьдзяў заставалася зонаю мяшанага балцка-славянскага насельніцтва.

Крывіцкае, дрыгавіцкае і радзіміцкае аб'яднаньні мелі за аснову арганізацыі ўжо ня родаваплямёнавыя, а тэрытарьіяльна-палітьічныя сувязі. Асваеньне краю, населенага іншым, карэнным, народам, патрабавала ад славянаў моцнай вайсковай арганізацыі, узьвядзеньня шматлігіх апорных пунктаў калянізацыі, спрыяла іх палітычнаму згуртаваньню. Усходнеславянскія групоўкі ў Беларусі былі моцньмі этнапалітычнымі задзіночаньнямі з уласнымі сацыяльнымі інстытуцыямі, якія забясьпечвалі цэласнасьць іх тэрыторый.

Стварэньне сваёй дзяржаўнасьці заўсёды было натуральным і заканамерным этапам разьвіцьця кожнага этнасацыяльнага арганізму. Напярэдадні пісьмовай гісторыі ў зародкавай форме ўтварылі яе і ўсходнеславянскія аб'яднаньні на Беларусі. Летапісец назваў іх протадзяржавы "княжаньнямі". Абшары, занятыя крывічамі (полацкімі і смаленскімі), дрыгавічамі і радзімічамі, ужо тады акрэсьлілі зону будучай этнічнай тэрыторыі беларусаў. Спэцыфікай жа, якая вылучала яе сярод іншых усходнеславянскіх тэрыторый, стаў выразны балцкі этнічны ўплыў, зафіксаваны на антрапалягічным, этнаграфічным і лінгвістычным роўні.

Генадзь Сагановіч

СТАРАЖЫТНЫЯ БЕЛАРУСКІЯ КНЯСТВЫ



Пісьмовая гісторыя Беларусі сягае ІХ стагоддзя. Першым з беларускіх гарадоў у летапісах згадваецца Полацак - цэнтр княжання крывічоў, а першай летапіснай асобай - князь Рагвалод, які прыйшоў «з-за мора» валадарыць у Полацку. Уласныя княжанні (раннія формы дзяржаўнасці) тады ўжо мелі і іншыя плямёны, што насялялі Беларусь, - дрыгавічы і радзімічы. Цэнтрам дрыгавічоў быў Тураў, у якім сядзеў Тур, а радзімічаў - Гомель.Прыкладна ў 980 годзе ноўгарадскі князь Уладзімір захапіў Полацак і забіў Рагвалода з сынамі, а яго дачку Рагнеду гвалтам пашлюбіў. Так, праз гвалт, Полацкае княства было ўлучана ў склад Кіеўскай дзяржавы. Але ненадоўга. Кіеўская Русь як дзяржава заставалася штучным, ваенна-адміністацыйным аб'яднаннем, што абыймала дзесяткі этнічных супольнасцяў. Уладаранне Кіева не змяніла самабытнага жыцця падпарадкаваных земляў. На справе яно зводзілася да збору даніны і абавязку ўдзельнічаць у ваенных паходах кіеўскіх князёў.Полацак першым стаў супернічаць з Кіевам і Ноўгарадам ды неўзабаве пазбавіўся залежнасці ад Кіева. З пачаткам княжання Рагвалодавага ўнука Ізяслава ў Полацку сцвердзілася свая дынастыя. Уласную палітыку стаў праводзіць ужо Брачыслаў, а ягоны сын Усяслаў займеў славу неўтаймоўнага змагара за непадлегласць свайго краю. Гэта ён заслужыў найбольшыя сімпатыі аўтара «Слова пра паход Ігараў». Пры Ўсяславе Полаччына зажыла ўласным жыццём. Узвядзеннем Сафійскага храма ён падкрэсліў, што Полацак роўны Кіеву і Ноўгараду. У 1067 годзе, баронячы незалежнасць зямлі, палачане прынялі крывавую сечу на Нямізе, калі ваяваць іх край прыйшло кааліцыйнае войска Рурыкавічаў. Беларускі горад на Дзвіне заставаўся няскораным супернікам Кіева. Упартае проціборства на стагоддзі прадвызначыла іх стасункі. «І ад таго меч уздымаюць Рагвалодавы ўнукі супраць Яраслававых унукаў», - занатаваў летапісец.Полацкае княства, якое па праве лічыцца першай беларускай дзяржавай, ахапляла тады ці не палову абшару цяперашняй Рэспублікі Беларусь. Па Дзвіне яго ўладанні сягалі Балтыйскага мора. Гэта было вялікае і моцнае па эўрапейскіх мерках гаспадарства, якое апярэджвала ў развіцці іншыя ўсходнеславянскія землі. Важную ролю ў грамадска-палітычным жыцці тут грала веча - агульны сход палачанаў. Вечавыя традыцыі Полацка, такія ж даўнія, як і ноўгарадскія, датрывалі да ХVІ стагоддзя.Нават непазбежна распадаючыся, Кіеўская імперыя імкнулася трымаць у падпарадкаванні іншыя землі. У барацьбе з Полацкам Кіеў не шкадаваў сілаў і сродкаў. Пяць князёў Усяславічаў былі зняволеныя і высланыя ў Візантыю. Але са смерцю Манамахавага ўнука Мсціслава (1132) пачаўся поўны развал гэтага дзяржаўнага кангламерату. Даўно адасобленыя воласці сталі хутка ператварацца ў самастойныя княствы. І палачане адразу ж аднавілі незалежнасць, пасадзіўшы сабе князем аднаго з унукаў славутага Ўсяслава. Аднак, як і іншыя княствы, Полацкая зямля ўжо дасягнула перыяду раздробленасці і міжусобіцаў. Толькі ў канцы ХІІ стагоддзя, аслабленая, яна спрабавала кансалідавацца. «Рагвалодавы ўнукі» бралі ўдзел у супольных паходах, а на