Жураўліны крык [Васіль Быкаў] (fb2) читать постранично, страница - 4

— Ого! Гэта ж колькі яго трэ было дзяўбсці? — у сваю чаргу здзівіўся старшына.

— Два гады, з памочнікамі, вядома. Трэба сказаць, што ў мастацтве гэта яшчэ не вялікі тэрмін,— памаўчаўшы, дадаў баец.— Аляксандр Іваноў, напрыклад, працаваў над «Месіяй» амаль дваццаць два гады, француз Энгр пісаў «Крыніцу» сорак гадоў.

— Глядзі ты! Таксама, відаць, цяжка. А ён хто такі, што зрабіў гэтага Давыда?

— Давіда,— паправіў Фішар,— Ён італьянец, ураджэнец Фларэнцыі.

— Што — мусаліншчык?

— Э, не! Ён жыў даўно. Гэта славуты мастак Адраджэння. Найвялікшы з вялікіх.

Яны прайшлі яшчэ далей, Фішар ужо трымаўся побач, і Карпенка скоса разы два зірнуў на яго. Худы, з запалымі грудзьмі, у кароткім, падперазаным пад хлясцік шынялі, з забінтаваяай шыяй і зашчаціненым тварам, «вучоны» меў нікчэмны выгляд. Адны толькі чорныя вочы пад тоўстымі шкелцамі акуляраў цяпер неяк ажылі і свяціліся адбіткам далёкай стрыманай думкі. Старшына падзівіўся тайком з таго, як часам за гэткім несамавітым выглядам хаваецца адукаваны і, здаецца, не благі чалавек. Праўда, Карпенка быў упэўнены, што ў ваеннай справе Фішар не многа варты, але ў глыбіні старшыновай душы нешта ўжо расслабела да гэтага байца.

Праз сотню крокаў ад дарогі Карпенка спыніўся на іржышчы, паглядзеў у бок вёскі, азірнуўся назад. Пераезд у нізіне ўжо ледзьве шарэў у вячэрнім паўзмроку, але адгэтуль яшчэ быў відаць, і старшына падумаў, што месца для сакрэта тут будзе здатнае. Ён утаптаў абцасамі іржышча ў мяккую зямлю і, пераходзячы на звычайны свой камандзірскі тон, загадаў:

— Вось тут. Капай. Ноччу спаць ні-ні. Глядзі і слухай. Пойдуць — страляй і адыходзь на пераезд.

Фішар зняў з пляча вінтоўку, аберуч узяўшыся за кароткі тронак старшыновай лапаткі, няўмела калупнуў іржышча.

— Эх ты! Ну, хто так капае! — не стрываў старшына.— Дай сюды.

Ён выхапіў у байца лапатку і, лёгка ўразаючыся ёю ў рыхлую зямлю, спрытна растрасіраваў адзіночную ячзйку.

— Вось на… Так і капай. Ты што, не служыў?

— Не,— прызнаўся Фішар і першы раз шчыра ўсміхнуўся.— Не давялося.

— Яно і відаць. А цяпер вось гора з вамі…

Пакуль Фішар не дужа ўмела калупаўся ў зямлі, Карпенка прысеў у іржышча і, тулячыся ад ветру, пачаў скручваць цыгарку. Вецер выдзьмухваў з паперкі махорачную пацяруху, старшына ашчадна прытрымліваў яе пальцамі і паспешна загортваў. Прыцемкі ўсё шчыльней атульвалі зямлю, увачавідкі завалокваўся змрокам пераезд з будкай, раствараліся ў ночы далёкія стрэхі вёскі, толькі па-ранейшаму нясцішна і трывожна шумелі каля шляху бярозы.

Захінаючы ад ветру трафейную запальніцу, старшына згорбіўся, каб прыкурыць, але раптам яго твар уздрыгнуў і трывожна насцярожыўся. Выцягшы з каўняра абсівераную жылістую шыю, Карпенка азірнуўся на пераезд. Фішар таксама ўчуў нешта і як быў, укленчыўшы ў іржышча, так і здрантвеў у напружанай позе спалоху. На ўсходзе за лесам, што быў за іх пераездам, прыглушаная ветрам, раскацілася ўдалечыні кулямётная чарга. Неўзабаве на яе адгукнулася другая, радзейшая, відаць, з нашага «максіма», а затым слабым далёкім водсветам, паварушыўшы вячэрні змрок, узгарэлася і пагасла мігатлівая чарада ракет.

— Абышлі! — са злоснай прыкрасцю сказаў старшына і вылаяўся. Ён ускочыў, яшчэ ўгледзеўся ў далёкі сцямнелы краявід і зноў са злосцю, роспаччу і трывогай пацвердзіў:

— Абышлі, гады!

I, занепакоіўшыся, каб там, на пераездзе, чаго не здарылася без яго, Карпенка шпарка пайшоў у напрамку дарогі.

3

На пераездзе першы ўчуў нядобрае баец Пшанічны. Да змяркання ён ужо выкапаў глыбокі, у свой рост, акопчык, прыладзіў на дне прыступку, каб можна было страляць і выглядаць, а таксама — яміну ў баку, каб спрытней можна было выбрацца на паверхню. Пасля старанна прытрусіў хрусткім быльнягом бруствер, аддаў лапату Глечыку, які ўсё яшчэ калупаў побач жалезінай, і, ускочыўшы, стуліўся на дне новага сховішча.

Тут было зацішна і даволі ўтульна. Кінутая на дол ахапка быльнягу засцерагала ад сырасці. Пшанічны прыкрыў быльнягом свае ногі ў стаптаных чаравіках, выцер аб крысо шыняля брудныя рукі і развязаў рэчавы мяшок. Там баец трымаў на галодны час акрайчык здабытага ў вёсцы сялянскага хлеба і ладны скрыдлік сала. Ён даўно прагаладаўся ўжо і хацеў есці, але на людзях усё не наважваўся рабіць тое, бо тады трэба было б з кім падзяліцца, а дзяліцца Пшанічны не хацеў. Ён ведаў, што ў іншых, апроч якога кавалка хлеба, з яды болей не было нічога, але то не яго клопат, хай кожны дбае пра самога сябе, а каб дбаць пра ўсіх — ёсць начальства. I цяпер, напрацаваўшыся і моцна згаладаўшыся, Пшанічны разгарнуў у прыцемках паперку, дастаў з кішэні складны ножык на медным