Чамяры і чамяроўцы [Сяргей Чыгрын] (fb2) читать постранично, страница - 3


 [Настройки текста]  [Cбросить фильтры]

адукацыйная радасць была нядоўгай, бо пачалася Першая сусветная вайна. Многія кармільцы сем’яў апынуліся на фронце, а іншыя ў жніўні 1915 года, ратуючыся ад бяды, пакінулі родныя хаты і адправіліся ў глыбіню Расіі. А многіх беларусаў проста адсюль выганялі рускія казакі, палілі іх хаты і хлявы, абяцаючы, што там, у Расіі, ім усё кампенсуюць. Але там чамяроўскія бежанцы, як і многія беларусы, зазналі шмат новых пакут і гора. А пра нейкую кампенсацыю ў Расіі ніхто ніколі не ўспамінаў і да сённяшніх дзён пра гэта не згадваецца. А шкада… Вось якія ўспаміны пра час бежанства пакінуў чамяроўскі паэт Анатоль Іверс (Іван Дарафеевіч Міско): “Адным з найбольшых для чалавека дароў прыроды з’яўляецца памяць. Памяць свайго, роднага, без чаго цяжка, а ў некаторых выпадках і немагчыма жыць. Вядома, зразумеў я гэта не тады, як у жніўні 1915 года сям’я адпраўлялася ў бежанства, а значна пазней, як вырас і ўсё пачаў асэнсоўваць. Не скажу, што тады мне было кепска з бацькамі. Не, было добра, і ўсё ж нешта незразумелае азмрочвала дзіцячы настрой, заносіла на плач. Увесь час перад вачыма стаяла тая сцяжынка ад хаты да гумна. Калі ўспамінаю мінулае, то здаецца, быццам гляджу на тую дарожку праз адвернуты бінокль.

У бежанстве давялося жыць у двух гарадах. Мабыць, па нейкім размеркаванні наша сям’я прыбыла ў невялікі гарадок Казанскай губерні. Дзед быў добрым бондарам і адразу ўзяўся за прывычную работу. І я цешыўся з яго работы. Не так з работы, як з клёпачных абрэзкаў, з якіх будаваў домікі, выкладваў на падлозе чыгуначныя саставы. Бацька нудзіўся, не знаходзячы сабе занятку, хоць быў някепскім дзесятнікам — практыкам дарожнага будаўніцтва. У хуткім часе, даведаўшыся, што патрэбныя кадры спецыялістаў на пракладцы чыгункі ў ваколіцах Кіева, махнуў туды і замацаваўся. А вясною прыехалі да бацькі маці і я.

Знаходжанне на Украіне, наддняпроўскія прасторы, куды часта браў мяне бацька, фармавалі маё далейшае дзяцінстваю. Здаваўся цудам прымітыўны від транспарту — дрызіна. Захаплялі сваім хараством бясконцыя квітнеючыя лугі, фантастычныя слупы белага дыму ад кастроў, калі ў абедны перапынак рабочыя смажылі на ражэнчыках сала.

Пад вечар — ізноў на дрызіне — вярталіся ў горад. Маці ўсе вочы прагледзела, чакаючы нас. Яна моцна сумавала: “Калі паедзем дадому?”. “Хутка паедзем”, — адказваў бацька і сам упадаў у нейкае задуменне. Смутак бацькоў перадаваўся мне, перад вачыма паўставала сцяжынка, што пралягла ад хаты да гумна.

А справа з выездам на Радзіму была вельмі зразумелая — не хапала цягнікоў, таму і не прадавалі білетаў.

І вось аднойчы на панадворку загрукаталі колы. Гэта бацька прыехаў, купіўшы каня і воза… Паклаўшы на воз небагаты скарб, нарэшце вырушылі ў дарогу і ўзялі курс на Слонім.

Дарога не радавала. Трапляліся спаленыя вёскі, разбураныя хаты. “А што нас чакае дома?” — задавалі пытанне то бацька, то маці. Яшчэ здалёк бацька ўбачыў хату і лёгка ўздыхнуў: стаіць… Так, хата стаяла, нават тырчаў серп пад страхой, заткнуты пад крокву. А гумно згарэла. І дарожка да яго зарасла палыном, крапівой і лебядою. Словам, летам 1918 года мы былі дома.

Назаўтра паехалі аглядаць поле. Палоска зарасла густым бярэзнікам. Бацька распаліў агеньчык, пачаў высякаць лясное наступленне, а я цягаў гэта на касцёр.

Вельмі цяжка было аднаўляць гаспадарку. Дакучаў і знясільваў голад. Неяк перазімавалі. Варылі крапіву і тую ж лебяду, што буяла навакол. У самую галадуху вярнулася з-пад Казані другая палавіна сям’і. Старыя не вытрымалі, апухлі і хутка памерлі. Страцілі мы яшчэ дзве душы — заўчасна памерлі маленькія брат Саша і сястрычка Галя…”.[4]

У 1918-1921 гадах вярталіся з бежанства і іншыя чамяроўцы. Многім з іх убачыць родныя мясціны так і не ўдалося: адны памерлі ад холаду і голаду ў глыбіні Расіі, іншыя — па дарозе дамоў. А тыя, хто вярнуўся, спазналі таксама шмат гора, якое пакінула вайна. Ды і вёска Чамяры Слонімскага павета паводле Рыжскага мірнага дагавору адышла пад Польшчу. Але, нягледзячы на гэта, яе жыхары вярталіся здалёк дамоў, бо родная зямелька —як зморанаму пасцелька. Ці як кажуць у Чамярах: у сваёй хаце і вуглы дапамагаюць. Але не ўсім чамяроўскія вуглы дапамагалі: тыя, хто вяртаўся дамоў — іх чакалі новыя выпрабаванні. Пра гэта добра згадаў у сваёй кнізе “Маё маўклівае сэрца” яшчэ адзін знаны чамяровец — журналіст і публіцыст Якуб Міско (1911-1981): “Першы раз ехаў я ў пасажырскім вагоне, і міжвольна прыгадаўся мне той таварны цягнік, які чатыры гады назад вёз нас — бежанцаў — з Тамбоўскай губерні дадому. Як пераехалі за Негарэлым мяжу — пачалася Польшча. На мяне тады гэта не зрабіла асаблівага ўражання. Усё адбылося неяк звычайна, без хваляванняў. Пераехалі мяжу, і ўсё. Учора былі яшчэ Саветы, а сёння, калі ласка, Польшча. Што яно такое, гэтая Польшча, ніхто толкам не ведаў. Запомнілася адно — чужая, датуль не чутая мова, нейкія вельмі вялікія і блішчастыя казыркі на шапках начальнікаў, іх воклічы:

— Прэндзэй, прэндзэй!

У