Век Вадаліва [Алесь Аляшкевіч] (fb2) читать онлайн

Алесь Аляшкевіч Век Вадаліва

УСТУП

Як быццам усё гэта было ўчора, а не дваццаць шэсць гадоў таму. Я памятаю той момант, з якога пачалася гісторыя, што прынесла нам, астранаўтам зоркалёта «Полымя», так шмат клопатаў і выпрабаванняў. Памятаю, бо мне да гэтага часу здаецца, калі б мы тады, з самага пачатку, паставіліся да даручанай справы больш сур'ёзна, магчыма, усё склалася б па-іншаму. І нам не давялося бспазнаць столькі турбот і пакут, нуды і жаху ад бясконцых трывожных начэй. Ды ці толькі гэта ?Можа, не прыйшлося б перажыць трагедыю, што здарылася з Віхрыным...

Гэтае няшчасце і сёння не дае мне спакою. 1хаця я разумею: у тым, што здарылася з ім, няма нашай віны, але ўсё ж тады мы былі побач... А значыць, таксама ў чымсьці вінаватыя перад ім. Хай нават зусім крыху, але вінаватыя. Ды хто з нас мог прадбачыць, што ўсё атрымаецца менавіта так ? Што замест радасных абдымкаў братоў па розуму нас чакае халоднае дыханне бязводнай пясчанай планеты. Што замест даследавання і вывучэння іншых сусветаў мы будзем вымушаныя па волі лё'су вывучаць саміх сябе. Ці што, нарэшце, нам, людзям, якія спрадвеку лічаць сябе стварэннямі разумнымі, давядзецца даказваць перад іншымі слушнасць нашай прэтэнзіі на гэтае высокае імя...

Але хто мог прадбачыць развіццё падзей у той першапачатковы момант, калі ў нас быў цудоўны настрой, калі ўсіх нас літаральна перапаўняла дапытлівасць і мы проста гарэлі жаданнем як мага хутчэй сустрэцца з невядомым...

Дзіўна, аднак гэтае пачуццё захавалася ў нас і потым, нават у тыя хвіліны, калі наша жыццё, здавалася, ужо амаль вісела на валаску...

Але, зрэшты, пра ўсё па парадку.

Раздзел першы ПАЗЫЎНЫЯ ДАЛЁКАЙ ЦЫВІЛІЗАЦЫІ

1. Абуджэнне

Прытомнасць да мяне вярталася надзвычай марудна.

Спачатку гэта было проста адчуванне таго, што навокал мяне нешта адбываецца. Але як я ні намагаўся ўсвядоміць рэчаіснасць, што была наўкола, у мяне нічога не атрымлівалася. Раз-пораз, з-за прыступу рэзкага болю ў галаве, я зноў траціў прытомнасць. Гэта паўтаралася доўга. Настолькі доўга, што мне нават пачало здавацца: я ўжо ніколі не выйду з гэтага страшэннага пякельнага стану. Потым я адчуў сваё цела: спачатку рукі, пасля тулава, ногі — яны паволі, нібыта іх размарозілі, напаўняліся цяплом. Заслона туману, якая засціла мае вочы, паступова рассейвалася. Я пачаў распазнаваць рэчы, што былі побач: невялічкі дугападобны шкляны купал, запалены над ім ліхтар, ярка-ружовую сцяну каюты...

Горш было з памяццю. Нягледзячы на ўсе мае пакутлівыя намаганні ўзгадаць, дзе я і што са мною здарылася, — зрабіцьтое доўга не ўдавалася. Перад вачыма праплывалі нейкія малюнкі, урыўкі, асобныя сцэны альбо проста мімалётныя здымкі, якія я не разумеў і якія ні пра што мне не казалі.

Але вось, нарэшце, пустоты і правалы ў памяці пачалі знікаць, урыўкі і сцэны выраслі ў фрагменты, а тыя ў сваю чаргу зліліся ў суцэльную карціну.

Я ўспомніў Зямлю, навуковую працу, якую мне прапанаваў дырэктар Астрафізічнага інстытута, вылет у сувязі з гэтым на планету Ора, станцыю «Даследчык-10», сваіх падвопытных — групу невядомых іншаземных раслін, якія былі дастаўленыя зоркалётам «Пошук-1» са спадарожніка зоркі Каліста, доўгія, упартыя васьмімесячныя доследы... Потым — свой даклад пра вынікі Навуковай рады планеты, пасля якога я паехаў у касмапорт і сеў на першы спадарожны карабель, які трымаў курс на Зямлю.

«Значыцца, я на зоркалёце, у біяскафандры. I мяне толькі што пабудзілі, — падумаў я. — Пабудзілі ад доўгага гіпнатычнага сну, у які я быў пагружаны адразу, як толькі сеў на карабель».

Безумоўна, гэта было тэрміновае абуджэнне, — я амаль не сумняваўся ў тым, інакш яно б не было такое пакутлівае. Значыцца, на караблі штосьці здарылася? Але што?

Мае невясёлыя думкі перарваў гучны хрыплаваты дыскант, які пачуўся з глыбіні каюты.

— Га, вы ўсё яшчэ ў гэтай шкарлупіне?

Голас падаўся знаёмым. Але ў вушах усё яшчэ шумела, думалася цяжка. Я паспрабаваў прыўзняцца, але голас мяне спыніў:

— Пачакайце, я дапамагу. Самому вам з гэтай шкарлупіны не вылезці.

Да майго слыху даляцелі цяжкія крокі. Па тонкім металічным рэху, што іх суправаджала, я лёгка вызначыў іхняга гаспадара. Гэта быў Сарторык, робат-навігатар, які, акрамя сваёй галоўнай функцыі — сачыць за паказаннямі прыбораў і апаратаў, выконваў на зоркалёце яшчэ і абавязкі служкі. Менавіта ён прымаў у свой час мяне на борт карабля і пагружаў у гіпнасон. З-за даніны модзе ці проста нейчага дзівацтва, Сарторык быў выкананы ў стылі гэткага добрага вучонага-жартаўніка. Адсюль і ягоная дасціпная мова.

— Ну-с, з абуджэннем вас, шаноўны Андрэй Мікалаевіч, — адсунуўшы сваёй маленькай металічнай рукою каўпак, які быў нада мною, важна прамовіў ён.

— Рады нябе бачыць, Сарторык, — нягучна кінуў я і, звесіўшы з ложка ногі, сеў.

Маё цела працяў рэзкі боль. Ад шуму ў галаве я пахіснуўся.

— Ну, як сябе адчуваеце? Напэўна, галоўка яшчэ пабольвае, ды й цельца не зусім сваё? Нялёгка трываць такую нафузку, Андрэй Мікалаевіч, у вашыя шэсцьдзесят? — хутчэй сцвярджаў, чым распытваў Сарторык.

— Ды пакуль можна цярпець. Як той казаў: цярпі казак — атаманам будзеш, — паспрабаваў я ўсміхнуцца.

— Ну-ну, — зычліва прамармытаў Сарторык і палез у палатняную торбу, што была прышпілена да ягонага боку. — З'ешце вось гэта, — працягнуў ён мне падобную на жвачку вялікую ружовую таблетку. — Гэта крыху ўзбадзёрыць вас.

Я праглынуў біястымулятар і праз хвіліну адчуў у целе лёгкасць.

— Вас, безумоўна, цікавіць, чаму так раптоўна пабудзілі? — пасля невялікай паўзы спытаў Сарторык.

Я ўсхвалявана кіўнуў галавою, маўляў, разумею, што пабудзілі не выпадкова. Штосьці на зоркаііёце здарылася, пакуль я адпачываў у біяскафандры. Але што?

— Не хвалюйцеся. Нічога небяспечнага не здарылася, — нібы прачытаўшы мае думкі, хутка прамовіў Сарторык. — Праўда, для вас справа дрэнная. Мы змяняем курс. Ёсць тэрміновая праца. Вас — у капсулу. I замест роднай матулі Зямлі закінуць на якісьці астэроід МХ-12, словам, за блізкі свет. Там ёсць нейкая даследчая станцыя. Вось вам і давядзецца на ёй крыху пасядзець, пакуль вас не падбярэ які-небудзь спадарожны зоркалёт, што будзе трымаць курс на Зямлю. Ну, як вам усё гэта падабаецца? Цікавая гісторыя, ці не праўда, Андрэй Мікалаевіч? Ну, вы тут збірайцеся, прыміце душ, а мне трэба яшчэ да іншых. Далі, бачыце, даручэнне сабраць усіх.

Звычка Сарторыка паведамляць навіны доўга і напышліва мяне злавала. Але я своечасова ўспомніў, што размаўляю ўсяго толькі з машынай, няхай нават і вельмі дасканалай, але ўсё ж з машынай, якая прызначана дапамагаць чалавеку вывучаць і асвойваць неабсяжную касмічную прастору.

— Га! Ледзь не забыўся, — на імгненне прыпыніўшыся каля дзвярэй каюты, дадаў Сарторык. — Вас пасля таго, як крыху ачомаецеся, прасілі зайсці ў рубку.

Я правёў яго позіркам, падняўся з ложка і ў задуменні прайшоўся па каюце. Навіны з вуснаў робата былі не вельмі прыемныя. Мяркуючы па назве згаданага Сарторыкам астэроіда, мы цяпер знаходзіліся каля зоркі Фламенга. Ад яе да Зямлі яшчэ добрыя тры месяцы падарожжа. I сапраўды, гісторыя дрэнная. Мяне замест адной планеты закідвалі на іншую. I калі я цяпер патраплю на Зямлю — вядома толькі Богу.

«Але цікава, што ў іх там за гэткая тэрміновая праца? I навошта я ім спатрэбіўся?» — міжволі падумаў я.

2. Нечаканая прапанова

Вахтавую рубку я шукаў доўга. Зоркалёт належаў да ліку тых касмічных караблёў, якія я ведаў кепска. Ён быў глыбокага радыусу дзеяння, да таго ж апошняга выпуску, што прызначаўся для палётаў у асабліва цяжкіх умовах; на такім я ляцеў упершыню. Таму я доўга блукаў па двухкалідорах, што цягнуліся паралельна адзін аднаму, перш чым натрапіў у насавой частцы карабля на невялічкую шыльду, на якой свяціліся літары: «В. Р»

Я наблізіўся да шырокіх жоўта-залацістых дзвярэй. Яны адразу ад'ехалі ўбок — спрацавала аўтаматыка.

Перад маімі вачыма паўстала невялікая кабіна, якая была напоўнена тонкім спевам прысадзістых навігацыйных апаратаў і прылад, што размяшчаліся ўздоўж сцен. Гэта быў рэзервовы пульт кіравання зоркалётам. Пасярод яго стаяў невялікі пластмасавы стол, на якім была разгорнута зорная карта. Побач пляскаты серабрысты экран і некалькі шырокіх надзіманых крэслаў. У адным з іх, закінуўшы нагу за нагу, сядзеў высокі хударлявы мужчына, які нагадваў Дон Кіхота. Як толькі я зайшоўу каюту, ён падняў галаву, зірнуў на мяне маленькімі з'едлівымі вачыма.

— Вам каго?

— Бачыце, справа ў тым, што мяне папрасілі сюды зайсці, — прамовіў я разгублена.

— Вы астрапсіхолаг Зотаў? — няпэўна спытаў мужчына. Я сцвярджальна кіўнуў галавою.

Твар мужчыны крыху пасвятлеў.

— Тады праходзьце, — паказаў ён вачыма на дзверы, што былі відаць за экранам. — Вас там чакаюць...

Новае памяшканне, што высунулася за вузкім паўзмрочным праходам, было даволі прасторнае. Уздоўж адной ягонай сцяны цягнуліся доўгія рады цыферблатаў і назіральных шчылін, якія мерна паміргвалі чырвона-блакітнымі агеньчыкамі; насупраць іх знаходзіліся экраны аптычнага кантролю. Я спыніў свой позірк на дугападобным пульце кіравання зоркалётам, які ўзвышаўся ў цэнтры рубкі. Ягонае матавае люстэрка свяцілася маленькімі жоўтымі кропелькамі. Перад пультам было метраў шэсць свабоднай прасторы. Адразу за ім, нібы вока вялізнага волата, зіхацеў сваёй халоднай чарнатой панарамны ілюмінатар. Каля яго, засяроджана ўзіраючыся ў неабсяжную касмічную цемру, стаялі ў лётных блакітных касцюмах двое: высокі цёмнавалосы малады чалавек і статная з акуратна прычасанымі бялявымі валасамі дзяўчына.

Ледзь толькі я пераступіў парог рубкі, мужчына павярнуў галаву. Па яго светлым шчырым твары, які прывабліваў мяккім уважлівым позіркам цёмна-вішнёвых вачэй, прабег лёгкі цень хвалявання.

— А, Андрэй Мікалаевіч! Рады вас бачыць, — зычліва вымавіў ён, рушыўшы мне насустрач. — Спадзяюся, абуджэнне прайшло паспяхова?

— Ды як быццам адчуваю сябе пакуль нядрэнна, — хутка адказаў я.

— Ну і добра. Бо, прызнацца, мы крыху непакоіліся. Пабудзілі ж вас тэрмінова, — працягнуў мне малады чалавек сваю моцную мускулістую руку. — Будзем знаёмыя. Капітан дваццаць сёмай зорнай экспедьшыі ЗураўАляксей Міхайлавіч.

Мы падышлі з ім да двух мяккіх крэслаў, што стаялі побач з пляскатым люстэркавым экранам. Малады чалавек запрасіў мяне сесці.

— На жаль, у нас не вельмі шмат часу. Таму, калі вы не супраць, Андрэй Мікалаевіч, пачнем адразу са справы, — прапанаваў ён, таксама сеўшы ў крэсла.

— Я слухаю вас, Аляксей Міхайлавіч, — таропка прагаварыў я, спрабуючы пераадолець хваляванне, якое раптам ахапіла мяне.

Бясспрэчна, мне зараз збіраліся паведаміць штосьці вель.мі важнае — найперш пра тое, што вытлумачыла б маё раптоўнае абуджэнне, спешную змену зоркалётам курсу, а таксама навошта мяне паклікалі сюды, у рубку. Капітан не марудзіў з адказам.

— Бачыце, справа ўтым, што нам вельмі патрэбна ваша дапамога, — нягучна прамовіў ён. — Вы, напэўна, ужо ведаеце, што мы тэрмінова змяняем свой курс. I вас, вядома ж, цікавіць — дзеля чаго?

Малады чалавек зрабіў паўзу, потым ціха спытаўся:

— Скажыце, калі ласка, Андрэй Мікалаевіч, вы што-небудзь чулі пра падводную планетную сістэму Аэрон?

Капітан павярнуўся да экрана і пстрыкнуў уключальнікам. Чорнае люстэрка асляпляльна засвяцілася, праз імгненне ўсыпалася маленькімі ярка-чырвонымі кропкамі. Гэта была зорная карта той часткі галактыкі, у якой мы цяпер знаходзіліся. Па малюнку таропка пабегла светла-ружовая ўказальная стрэлка. Апісаўшы дугу ля сузор'я Валасы Веранікі, яна прыпынілася ля жоўтага круга, пад якім з'явіўся надпіс: «Аэрон». Побач з ім заззяў яшчэ адзін невялічкі дыск. Але ў адрозненне ад свайго нерухомага суседа ён марудна рухаўся.

Я здзіўлена пазіраў на карцінку. Аб планетнай сістэме, што свяцілася на экране, я ведаў зусім мала. Як быццам нічога прыкметнага і цікавага яна сабой не ўяўляла. Звычайная вялікая планета са спадарожнікам класа К — бязводная, пазбаўленая жыцця, з рэзкім суровым кліматам. Якое дачыненне яна мела да нас і да ўсяго таго, што рабілася зараз на нашым зоркалёце?

Капітан, нібы адгадаўшы мае думкі,.тут жа растлумачыў.

— Як бачыце, мы знаходзімся цяпер паблізу ад гэтай планетнай сістэмы, — кіўнуў ён галавою ў бок круга, што рухаўся на экране. — Па разліку карабельнай ЭВМ, мы дасягнем яе праз суткі, нават з улікам таго часу, які будзе намі страчаны на паварот і тармажэнне зоркалёта.

Капітан працягнуў руку, патушыў люстэрка.

— Дык вось, Андрэй Мікалаевіч, — сказаў ён, — не больш як тыдзень таму навукова-даследчая станцыя «Аэрон-1» на малой планеце выявіла наяўнасць магутнага радыевыпраменьвання. Усе яе параметры сведчаць пра тое, што яна штучнага паходжання. Вось Зямля і просіць нас змяніць курс і вызначыць крыніцу незвычайнай з'явы. Так, Андрэй Мікалаевіч, галасы братоў па розуме падчас чуюцца адтуль, адкуль мы іх зусім не чакаем.

Малады чалавек перавёў дыханне.

«Вось табе і ўся разгадка», — міжволі падумаў я.

— Просьба ж да вас будзе наступная, — капітан на імгненне задумаўся, нібы адшукваючы ў памяці патрэбныя словы: — Бачыце, сярод нас, на жаль, няма спецыяліста па кантактах. Як вы паглядзіце на тое, калі мы прапануем вам прыняць удзел у нашым падарожжы? — зірнуў ён на мяне запытальна.

Я на хвіліну задумаўся. Прапанова была занадта нечаканая. Па-першае, мінуў ужо роўна год, як я не быў на Зямлі і, вядома, страшэнна сумаваў па ёй, а таксама па сябрах і родных, якія там мяне чакалі. Па-другое, майго даклада аб выніках доследаў чакала Навуковая рада інстытута. Па-трэцяе, я моцна стаміўся на Оры і патрэбен быў час, каб аднавіць сілы. Нарэшце, я, лічы, амаль нічога не ведаў пра тую справу, якую мне прапанавалі. I калі я дам сваю згоду, мнё практычна давядзецца займацца ўсім, як кажуць, з чыстага ліста — без грунтоўнай і ўсебаковай падрыхтоўкі, без прадуманага і ўзважанага плана дзеянняў, што заўсёды хавала ў сабе розныя нечаканасці і сюрпрызы... Але я добра разумеў і капітана зоркалёта. Сапраўды, у такой важнай справе без псіхолага ім аніяк нельга...

Мой доўгі роздум Зураў успрыняў па-свойму.

— Мы разумеем, — парушыў ён маўчанне, — што вас вельмі чакаюць на Зямлі: сябры, родныя, урэшце — інстытут, работа. Але згадзіцеся, што адно натуральнае назіранне каштуе з тузін лабараторных доследаў. Ды й ці так ужо часта выпадаюць на нашу долю сустрэчы з братамі па розуме?

— Згаджайцеся, Андрэй Мікалаевіч, — страсянуўшы бялявымі валасамі, раптам падала голас абаяльная дзяўчына, яхая стаяла да гэтага часу моўчкі каля ілюмінатара. — Вы ж нічога не губляеце...

Капітан тут жа адрэкамендаваў незнаёмку:

— Дарэчы, пазнаёмцеся. Наша чароўная фея біялогіі...

— Вольга. Называйце мяне проста Вольга, — перапыніла маладога чалавека дзяўчына.

Я прыгледзеўся да яе. Чысты бялюткі тварык, вялікія шэрыя, злёгку раскосыя вочы, задзірлівая дзіцячая ўсмешка... Мне на імгненне здалося, што я ўжо дзесьці бачыў гэтую прыгожую дзяўчыну. Але дзе і калі, як ні намагаўся, успомніць не здолеў.

— Ну як, Андрэй Мікалаевіч, прымаеце нашу прапанову? — занепакоена паўтарыў сваё пытанне капітан.

— Калі пра гэта просіць прыгожы пол, — паспрабаваў я ўсміхнуцца, — як тут адмовіцца.

Зураў з палёгкай уздыхнуў.

— Ух, нібы гара з плячэй... Прызнацца, дыпламат з мяне дрэнны. Баяўся, што ўсё сапсую.

— Чаму ж, — зычліва прамовіў я, — па-мойму ў вас добра атрымліваецца...

Чаму я так хутка даў згоду? Ну, па-першае, як я ўжо казаў, без прафесіянала ім у такой важнай справе давялося б вельмі цяжка. I потым дзяўчына, з якой мяне пазнаёміў капітан, казала праўду: што, уласна, я губляў, пагадзіўшыся на гэтае падарожжа? Чым дарма нудзіцца на якімсьці заняпалым астэроідзе ў чаканні немаведама чаго і каго, дык і сапраўды: ці не лепш заняцца справай?

— Тады ўладкоўвайцеся. Я распараджуся наконт вашай каюты, — весела прамовіў капітан. — Азнаёмцеся з караблём і лабараторыяй. Яе вам пакажа Сарторык. А роўна а дванаццатай, калі ласка, просім вас у кают-кампанію на разгляд задання...

3. Дзіўная размова

Я пакінуў рубку, прайшоў у ліфт і спусціўся ў рабочы адсек. З распакоўкай уласных чамаданаў вырашыў пачакаць — было роўна палова дзесятай, і ў мяне мелася досыць часу, каб паспець гэта зрабіць. Перш-наперш я хацеў агледзець карабельную лабараторыю — маё новае месца працы.

Шырокі прамавугольны калідор, у якім я апынуўся, калі выйшаў з ліфта, быў пустэльны. Яркае ружовае святло, якое праменілася са столі, прымусіла на секунду прыжмурыць вочы. Дзесьці гулі вентылятары і ледзь чутна падвывала нябачная помпа паветраачышчальніка. Калідор цягнуўся спачатку прама, потым паварочваў налева. Я няспешна прайшоў каля двух паўкруглыхдзвярэй і спыніўся побач зтрэцімі, якія ўяўлялі сабою тоўстую паўпразрыстую шкляную пліту з шыльдай: «Л.».

Пры маім набліжэнні яна паволі ад'ехала ўбок. Я ўвайшоў. Нікога. Падобна, Сарторык дзесьці затрымліваўся. Я пільна агледзеў лабараторыю. Яна была даволі прасторная. Проста перада мною зеўрала чарната агляднага ілюмінатара. Каля яго стаялі шырокі пластмасавы стол і мяккае крэсла-круцёлка. Паабапал двума ярусамі грувасціліся прылады і апараты. Абсталяванне было даволі сучаснае. I гэта выклікала ў мяне пачуццё задавальнення. Вось толькі апрабаваць усё ў працы, нават калі б жадаў, я ніяк не змог бы, паколькі не ведаў шыфру-ключа, які прыводзіў апараты ў дзеянне.

Я некалькі хвілін прастаяў у нерашучасці. Што ж рабіць? Дачакацца Сарторыка? Ці ісці распакаваць чамаданы?

«Не, калі ўжо зайшоў дык трэба дачакацца», — вырашыў я і падышоў да шкла. Чарната ў ім пры маім набліжэнні паблякла, ператварылася у сіняватае зорнае гало. Каб хоць неяк прабавіць час, я ўзяў з паліцы кнігу, сеў у крэсла.

Гэта быў сорак восьмы том астрафізічнай энцыклапедыі. Разгарнуў яго на стале, адшукаў загаловак: «Планетная сістэма Аэрон» і пачаў удумліва чытаць. На жаль, звесткі пра гэтае касмічнае ўтварэнне былі вельмі сціплыя.

Гэта планетная сістэма, якая круцілася вакол вельмі вялікай гарачай зоркі Нега, была адкрыта гадоў з трыццаць таму. Увогуле, сістэмай яе можна было назваць з вялікай нацяжкай. Таму што гэта была звычайная планета-гігант з адносна невялікім шаравым спадарожнікам. Але паколькі апошні валодаў не толькі значнай масай — прыкладна з наш Меркурый, — але і атмасферай, яго і залічылі да планет. Адпаведна з гэтым сістэме вызначылі і статус. Галоўная планета была названа Аэстай, а яе спадарожнік — Сакстам: у гонар вучоных, што адкрылі ўтварэнне.

Спачатку планеты амаль не прыцягвалі ўвагі навукоўцаў, бо пасля нядоўгага назірання за імі было выяўлена, што яны не могуць быць населеныя. Надзвычай суровыя тэмпературныя ўмовы на планетах, якія знаходзіліся вельмі блізка да свайго сонца і рухаліся па выцягнутых арбітах, практычна выключалі магчымасць існавання жыцця. Гэту выснову пацвердзіў і аналіз атмасферы планет, што быў зроблены з борта навукова-даследчай станцыі «Пошук-12», якая праляцела ў непасрэднай блізкасці ад іх. Яны аказаліся даволі багатыя на С02 і вельмі бедныя на кісларод і азон — газы, вельмі неабходныя для ўзнікнення і развіцця жыцця. Таму загадкавымі нябеснымі целамі доўгі час амаль не займаліся. Можа, да іх была б страчана наогул усялякая цікавасць, калі б раптам не высветлілася адна вельмі важная акалічнасць. Менавіта яна карэнным чынам змяніла адносіны вучоных да Аэсты і яе спадарожніка, а ў выніку планеты перайшлі да рангу нябесных целаў, якія заслугоўвалі самай пільнай увагі.

Абавязаны гэтым яны былі не столькі самім сабе, колькі суседцы свайго сонца. Справа ў тым, што гэта не вельмі вялікая, але досыць яркая зорка, як неўзабаве высветлілася, ужо знаходзілася ў канцы свайго існавання. Як падлічылі астраномы, зорка павінна была сысці з галоўнай паслядоўнасці за бліжэйшыя тры-чатыры тысячы гадоў і на апошнім этапе сваёй.эвалюцыі ўспыхнуць, як звышновая. Упершыню ў гісторыі Зямной цывілізацыі з'яўлялася магчымасць убачыць такую унікальную з'яву, да гэтага часу яшчэ ш.мат у чым загадкавую і незразумелую. Але для гэтага патрэбна было размясціць апаратуру дзесьці паблізу ад зоркі. Адкрыты космас тут не падыходзіў. Страшэннае выпраменьванне, якое ўзнікае пры выбуху звышновай зоркі і не сустракае на сваім шляху перашкодаў, аказалася б згубным для тонкіх і адчувальных астрафізічных прыбораў і тэлескопаў. Вось тут і ўспомнілі пра Аэсту і яе спадарожніка. Планеты знаходзіліся параўнальна недалёка ад зоркі, і іхнія атмасферы маглі б значна панізіць уздзеянне згубных промняў. Але тут паўставала ўжо іншае пытанне: ці не хаваюць часам якой-небудзь небяспекі для даследчай лабараторыі самі планеты? Высветліць гэта павінна была аўтаматычная станцыя «Аэрон-1». Станцыя, якая так нечакана падкінула нам працы.

Перагарнуўшы кнігу, я адкінуўся ў крэсле.

«Вось табе і на: паслалі за адным, а атрымалі зусім іншае, — разважаў я. — Але хто яны, тыя, што звярнуліся да «Аэрона»? I што значыць іхняе пасланне? Запрашэнне да кантакту? Нейкае важнае навуковае паведамленне?»

Гучныя галасы, што пачуліся за прыадчыненымі дзвярамі лабараторыі, прымусілі мяне ўздрыгнуць. Я прыслухаўся да гаворкі, якая была даволі цікавая. У калідоры размаўлялі двое: мужчына і жанчына. Уладальніцу жаночага голасу я пазнаў лёгка — ён належаў той маладой прыгожай дзяўчыне, з якой мы нядаўна бачыліся ў рубцы, мужчыну я не ведаў. Відаць, гэта быў незнаёмы мне астранаўт зоркалёта. Гутарка паміж імі, уласна, ужо набліжалася да канца.

— Ведаеце, Вольга, пачуўшы гэта, я адчуў такую радасць! — прамовіў мужчына. — Гэткае ж нават цяжка і ўявіць, — стаць сведкам сустрэчы з братамі па розуме! Кажуць, што падобны шанц выпадае толькі адзін раз у жыцці чалавека. А вось цяпер...

— Вас штосьці турбуе? — асцярожна пацікавілася дзяўчына.

— Ды як вам сказаць... Сам пакуль не разумею... Проста нейкае дрэннае прадчуванне, — усхвалявана сказаў мужчына. — Не ведаю, адкуль яно ўзялося, але ўяўляецца, што там, на Саксце, нас чакае штосьці жудаснае...

— Вы проста стаміліся, — з пяшчотай у голасе прамовіла дзяўчына. — Сёння ж было так шмат працы. Вам трэба крыху адпачыць. I вось пабачыце, усё пройдзе...

— Вы так лічыце? Сапраўды, я адчуваю сябе дрэнна. Але не будзем больш пра сумнае. Я хацеў бы пагаварыць пра нас з вамі, Вольга...

Незнаёмец перайшоў на шэпт. Іхнюю далейшую гаворку я не чуў. Да майго слыху даляцелі толькі асобныя словы дзяўчыны, усхваляваныя, умольныя:

Прашу вас... нетрэба пра гэта...

Потым размова перапынілася, і я пачуў крокі.

Я не надаў гэтай дзіўнай размове асаблівага значэння. Ці мала што каму можа здацца ад стомы? Да таго ж праз некалькі хвілін у дзвярным праёме лабараторыі паўстаў Сарторык.

— Га! Паважаны Андрэй Мікалаевіч! — убачыўшы мяне, з'едліва кінуў ён. — Штосьці вы без чамадана? — і тут жа змяніў тон на больш мяккі. — Ды ведаю-ведаю, усё ўжо ведаю, Андрэй Мікалаевіч. Значыцца, цяпер вы ў нашай камандзе. Што ж, вы правільна вырашылі. Чым немаведама колькі нудзіцца на якімсьці пузатым астэроідзе, ці не лепш заняцца справай? Ну, як я разумею, цяпер вы мой памагаты? Цьфу, праклятая праграма. Вечна яна штосьці наблытае. Гэта значыць, я ваш памагаты. Загадаеце ўключыць гэтыя тупагаловыя бляшанкі? — паказаў ён сваёй маленькай ручкай на апараты.

Я шчыра засмяяўся. Сарторык, як заўсёды, быў дасціпны...

4. Покліч незнаёмца

Адванаццатай гадзіне, удала выканаўшы паваротны манеўр, наш зоркалёт лёг на новы курс. Пасля адбою трывогі ўсе ўдзельнікі нашай навуковай экспедыцыі, за выключэннем Сарторыка, які застаўся ў вахтавай рубцы назіраць за навігацыйнымі прыборамі, сабраліся ў кают-кампаніі. Часу мы мелі не вельмі шмат — хутка наш карабель павінен быў дасягнуць Сакста. Таму трэба было тэрмінова выпрацаваць план вывучэння планеты. Спачатку мы ўважліва азнаёміліся з тымі дадзенымі аб планетнай сістэме «Аэрон», што ў нас меліся. Потым абмеркавалі пытанне пра магчымага аўтара радыеімпульсаў, якія былі зафіксаваны навуковай станцыяй.

Трэба сказаць, вось цяпер, вяртаючыся ў думкахда таго першага нашага разгляду задання, я зноў і зноў пытаюся ў сябе — ці маглі мы тады западозрыць нешта нядобрае ў ім? Але, на жаль, адказу не знаходжу. Бо мы былі занадта ўсхваляваныя і ўзрушаныя ў той момант. Ды і дадзеныя, якімі мы тады валодалі... Не, па іх цяжка было нешта западозрыць. Уласна, мяркуйце самі.

Радыекрыніца была адшукана «Аэронам-1» на спадарожніку галоўнай планеты — Саксце. Гэта была невялікая сферычная планета, якая ўступала Аэсце сваімі асноўнымі параметрамі — памерам і масай — амаль у восемдзесят разоў. Круцілася яна вакол сваёй зоркі па элептычнай арбіце і належала да разраду спакойных, гэта значыць, да касмічных целаў, на якіх не выяўлены якія-небудзь значныя прыродныя і атмасферныя анамаліі. Уласна, экспедыцыя «Аэрона-1» да гэтай планеты мела на мэце рэкагнасцыроўку. Аўтаматычныя спадарожнікі-парасоны, што былі выведзены на экватарыяльныя арбіты, зрабілі замер гравітацыйнага патэнцыялу і аналіз атмасферы планеты. Акрамя таго, была здзейснена фотаздымка паверхні, якая амаль цалкам складалася з цвёрдага покрыва. Ва ўсякім разе ні акіянаў, ні рэчак, ні якіх-небудзь іншых вадкіх утварэнняў на ёй не было знойдзена. Планета проста на дзіва была падобная да нашага суровага бязводнага Меркурыя — такога, якім ён з'яўляўся на працягу доўгага геалагічнага часу да яго штучнага ўпарадкавання.

Радыеімпульсы станцыя засякла пасля пасадкі на планету, калі бралі пробы грунту. Тут, відаць, трэба прывесці тэксты пасланняў што дасылаў «Аэрон-1» на Зямлю. Вось яны:

«Аэрон — Зямлі. Сеанс першы. Падляцеў да аб'екта. Прыступаю да абмеру ягонага гравітацыйнага патэнцыялу...

Аэрон Зямлі. Сеанс другі. Зрабіў фотаздымкі аб'екта. Характэрныя асаблівасці яго паверхні: а) цёмныя гладкія ўчасткі — 65 %; б) гарыстыя паясы — 21 %; в) зоны хаатычнага рэльефу — 10 %. Выявіў таксама светлую пляму, якая перыядычна змяняе сваю афарбоўку. Дыяметр — 5 км. Дасылаю зробленыя здымкі ў банк дадзеных...

Аэрон — Зямлі. Сеанс трэці. Ажыццявіў пасадку на аб'ект. Бяру пробы грунту...

Аэрон — Зямлі. Тэрміновы сеанс. Выявіў магутную крыніцу радыевыпраменьвання... Каардынаты — аб'ект Ц-15. Перадаю запіс яго імпульсаў...»

На жаль, дакладнае месцазнаходжанне радыекрыніцы станцыя вызначыць не здолела. Таму ўзнікалі дзве гіпотэзы пра яе магчымага гаспадара. Альбо ім з'яўляўся так званы залётны гастралёр — касмічны карабель адной з іншаземных цывілізацый. Ці ўсё ж на планеце існавала сваё жыццё, якое і падало нам свой голас. Гіпотэза пра касмічнага прышэльца ўсё ж здавалася нам больш верагоднай, паколькі яна не пярэчыла тым навуковым дадзеным, якія мы ўжо мелі аб планеце. Лёгка тлумачыла яна тую акалічнасць, чаму «Аэрон» не змог вызначыць дакладныя каардынаты радыекрыніцы на Саксце, бо тая проста знаходзілася ў руху.

Куды больш складана было адгадаць, што ўяўлялі сабою запісаныя станцыяй імпульсы. На вялікі жаль, расшыфраваць іх на Зямлі не здолелі. Можа, гэта быў проста сігнал «прыцягнення ўвагі», бо наўрад ці хто нешта паведаміў бы пра сябе першаму сустрэчнаму чужынцу. Але гэта магла быць і просьба аб дапамозе ці нейкая перасцярога...

Зыходзячы з гэтага, мы і склалі план дзеянняў. Гэтая праца забрала ў нас шмат часу. Потым мы перайшлі да разгляду дэталей пасадкі на планету. I паколькі мая дапамога тут была непатрэбная, я, каб неяк бавіць час, заняўся складаннем псіхалагічных партрэтаў маіх новых сяброў — гэта магло спатрэбіцца ў будучым. А яны атрымліваліся даволі цікавыя.

Перш-наперш прывабліваў сваім характарам і знешнім выглядам капітан. Вялікія выразныя вочы, шчыры натхнёны твар. Да таго ж, малады, уважлівы, тактоўны. Усё гэта сведчыла не толькі пра яго разважлівасць і сардэчную дабрыню, але і пра ўменне крытычна глядзець на жыццё. Крыху менш мне падабаўся доўгі хударлявы мужчына па прозвішчы Лукаў, што сядзеў каля вялікага жоўтага экрана, з якім я ўжо сутыкаўся, калі падымаўся па выкліку ў рубку. Падобных асоб я ведаў вельмі добра. Гэта быў тыповы сухар-кібернетык. Такіх людзей усё цікавіла толькі з матэматычнага пункту гледжання — лічбаў і формулаў. Але ўсё ж працавалі яны даволі старанна. Амаль не рабілі памылак, былі патрабавальныя і дакладныя нават у дробязях. Даволі прыстойна яны паводзілі сябе і ў надзвычайных выпадках, захоўвалі спакой і стрыманасць. Поўнай процілегласцю Зураву і Лукаву выглядаў малады чалавек з правільнымі рысамі твару, прозвішча якога было Віхрын. Нервовы, упарты і запальчывы. Я цяпер ніколькі не сумняваўся ў тым, што менавіта ён размаўляў з Вольгай у калідоры. Я заўсёды насцярожана ставіўся да падобных нявытрыманых асоб, бо часта іх дзеяннямі і ўчынкамі кіраваў не цвярозы разлік, а хвілінныя пачуцці і эмоцыі. Таму іх паводзіны ў надзвычайных сітуацыях былі непрадказальныя. Але што можа звязваць гэтага маладога чалавека з Вольгай? Ну ён, падобна, захапіўся дзяўчынай. А яна? Як да яго ставіцца Вольга?

Я запытальна зірнуў на дзяўчыну, што сядзела ў высокім надзіманым крэсле каля вялікага агляднага ілюмінатара. Вольга пільна сачыла за капітанам. У яе вялікіх вачах чыталіся павага і захапленне. Дзіўна, але мяне зноў ахапіла адчуванне, што я раней ужо дзесьці бачыў гэты чысты бялюткі тварык. Але вось дзе і калі?

Мой роздум перапыніў голас капітана, які абвясціў пра заканчэнне нарады. Мужчыны, што былі схіліліся над зорнай картай, выпрасталі спіны. Устаўшы з крэсла, я падышоў да дзяўчыны, якая павярнулася тварам да зорак.

— Разважаеце пра таямнічага незнаёмца, які падаў голас з «Аэрона»? — кіўнуў я галавою ў бок блакітнага зорнага гала, што было відаць у люстэрку.

— Ага, — ціха вымавіла дзяўчына. — Ведаеце, гэта мая першая сустрэча з іншымі сусветамі. Таму я вельмі хвалююся. А раптам у мяне нічога не атрымаецца?

—Атрымаецца. Абавязкова атрымаецца, вось пабачыце, — як мага мякчэй прамовіў я. — А хваляванне... Гэта здараецца з усімі ў першы раз.

— Вы так лічыце? Дзяўчына павярнулася.

— Андрэй Мікалаевіч, вы ўсё яшчэ не пазналі мяне? Маленькі домік на ўскраіне Мінска, вішнёвысад...:

Усё. Гэта апошняя фраза!.. Я, быццам зачараваны, пазіраў на сваю абаяльную суразмоўцу. Як жа я раней не скеміў? Гэтыя шэрыя летуценныя вочы, маленькія ямачкі на шчоках... — усё было яго. Я расхваляваўся і па-бацькоўску прытуліў да сябе Вольгу, дачку майго добрага даўняга сябра Пятра Сонцава, які не вярнуўся ў пазамінулым годзе з сорак другой зорнай вандроўкі. У апошні раз — а гэта было гадоў з шэсць таму, — калі я заходзіў да іх, Вольга была зусім яшчэ дзяўчынка: хударлявая, невялічкая, рабая. Цяпер жа перада мной стаяла прыгожая статная дзяўчына...

Раздзел другі НЕГАСЦІННАЯ ПЛАНЕТА

1. Касмічны прышэлец

З касмічнай чарнаты Аэста ўсплыла нечакана...

Спачатку гэта была проста маленькая зіхоткая кропачка, якая рабілася ўсё ярчэй, больш, бліжэй, паліваючы зоркалёт сваім бліскучым жоўта-барвовым святлом.

I вось перад намі паўстала незвычайная карціна. Вялізны блякла-ружовы шар з сінявата-шэрым адлівам нерухома вісеў у чорным небе, а пад ім, ледзь прыкметны, плыў папялісты дыск спадарожніка. Было штосьці чароўнае і адначасова страшэннае ў іх вогненна-крывавым бляску.

Праляцеўшы на значнай адлегласці ад Аэсты, зоркалёт скіраваўся да Сакста, які быў канечным пунктам нашага падарожжа. Мы прыпалі да назіральных шчылін. З вышыні ста тысяч кіламетраў спадарожнік Аэсты выглядаў бліскучым апельсінам жоўта-бэзавага колеру, ніжні месячык якога губляўся ў цемры — уражанне было проста казачнае. Водбліск планеты асвятліў юны твар дзяўчыны, якая схілілася над экранам.

— Якая прыгажосць! — натхнёна ўсклікнула Вольга, пазіраючы на планету. — Я ніколі не бачыла падобнага!

Кібернетык, які стаяў побач з дзяўчынай, кісла ўсміхнуўся і пацёр рукою лоб.

— Усяго толькі гульня святла ў атмасферы, — прамармытаў ён.

— Для вас тут шмат чаго звычайнага, а я ўпершыню ў космасе, — адказала дзяўчына.

Мы зноў прыпалі да назіральных люстэркаў. Павярнуўшы карабель, Зураў плаўна павёў яго ўздоўж іглістых гор. Ледзь толькі тыя скончыліся і перад намі паплыла жоўта-ружовая паласа раўніны, як экран галоўнага лакатара зноў успыхнуў зіхоткай кропкай. Бляск, колер, яркасць — усё казала пра тое, што гэта быў метал.

— Адкрытае радовішча? — выказаў меркаванне Віхрын. Я адмоўна пахітаў галавою.

— Занадта малое.

— Можа, жалезны метэарыт? — няўпэўнена сказала Вольга. Капітан уключыў сістэмы тармажэння, і наш зоркалёт завіс на вышыні трох тысяч кіламетраў. Яркі прамень яго магутнага пражэктара намацаў унізе цэль. Каб крыху паменшыць водбліск, што ішоў ад яе, Лукаў уключыў фільтры. Зіхоткі круг вакол аб'екта патух, і мы ўпершыню змаглі разгледзець дэталі: цьмяныя контуры рыбападобнага металічнага цела, якое стаяла гарызантальна, падпёртае трыма вялікімі падпоркамі.

— Зоркалёт! — радасна ўсклікнула Волыа.

Так, бясспрэчна, гэта быў карабель, хоць з-за расплывістых абрысаў мы пакуль немаглі вызначыць ягоныя дакладныя памеры. Я з палёгкай уздыхнуў. Наша гіпотэза пра касмічнага прышэльца, які ўвайшоў з «Аэронам» у кантакт, здаецца, пацвярджалася.

— Звяжыцеся са станцыяй, — аддаў капітан загад Лукаву. — Няхай укажа зручнае месца для пасадкі.

Пальцы кібернетыка з хуткасцю скрыпача забёгалі па клавішах камп'ютэра. Чорнае люстэрка запалілася і праз імгненне трывожна замігцела чырвонымі агеньчыкамі.

— «Аэрон» не адказвае на запыты, — панура сказаў кібернетык. Мы збянтэжана пераглянуліся.

— Можа, выйшла са строю антэна ці што-небудзь з перадатчыкам? — занепакоена кінуў Віхрын.

На жаль, мы не паспелі як след асэнсаваць трывожнае маўчанне станцыі...

2. Аварыя

Усё здарылася за лічаныя хвіліны...

Спачатку пачуўся гук: далёкі, прыглушаны. Ён хутка рос, рабіўся ўсё больш гучны і працяжны, быццам за бортам карабля лютаваў страшэнны нябачны ўраган.

Тут жа на пульце кіравання трывожна замігцела лямпачка сістэм вонкавага кантролю. Электронны мозг карабля папярэджваў пра небяспеку. Пасля ўнутраныя вымяральнікі зафіксавалі вібрацыю. Яна пачалася невялічкімі імпульсамі, але ўжо праз нейкую хвіліну частата вырасла настолькі, што мы адчулі яе кожным міліметрам скуры.

Мы пабялелі. Гук, вібрацыя, сігнал небяспекі — усё сведчыла пра тое, што за бортам зоркалёта робіцца штосьці нядобрае. Але што? Мы пакуль гэтага не ведалі.

— Усім інжынерам у рабочыя адсекі, — загадаў Зураў. У яго голасе чулася трывога: — Праверыць сістэмы і вузлы...

Віхрын, Вольга і Лукаў кінуліся да ліфта.

Капітан падышоў да пульта кіравання — трэба было тэрмінова выводзіць карабель з небяспечнай зоны, а гэта патрабавала разліку. Я занепакоена перавёў позірк на экраны кантролю. Па іх бегла суцэльная ружовая паласа. Сістэмы зоркалёта білі трывогу. У мяне перасохла ў горле. Я быў накіраваўся да капітана, як раптам карабель страсянула, потым моцна падкінула ўгору. Я паляцеў на падлогу...

Штуршкі ішлі адзін за адным. Учапіўшыся рукамі за трубу паветраачышчальніка, я паспрабаваў устаць на ногі. Пранізліва выла сірэна. Я агледзеў галоўны пост. За пультам сядзеў Сарторык. Рубка была напоўнена едкім белым дымам. Я пашукаў вачыма капітана. Ён стаяў на каленях у далёкім кутку рубкі з бяссільна павіслай рукой. У ягоных вачах чыталася разгубленасць.

— Андрэй Мікалаевіч, падстрахуйце Сарторыка на рэзервовым пульце, — пачуўся ягоны ціхі загад. — Трэба стабілізаваць зоркалёт.

Учапіўшыся за парэнчу, што была прымацавана да сцяны, я, хістаючыся, даплёўся да рэзервовай панелі кіравання. Бы той мяшок, упаў у крэсла, аддыхаўся, зашпіліў на сабе рамяні бяспекі.

Зоркалёт калаціўся і біўся пада мною, адгукаючыся стогнамі і рыкамі, бы дзікі паранены звер. Кінуўшы позірк на цыферблаты, я аслупянеў. Шкала вышыні паказвала нуль, стрэлка серабрыстага навігатара, нібы тая вавёрка ў коле, круцілася па ўсёй шкале. Прыборы паказвалі абы-што. Яны ўсе адначасова звар'яцелі.

Я адчыніў назіральную шчыліну, зірнуў у яе і... міжволі прыціснуўся да крэсла. Насустрач мне імкліва ляцела шырокая жоўтая раўніна. Мяне ўзялі дрыжыкі ад адной толькі думкі — чаго будзе каштаваць нам гэты нечаканы «пацалунак» з Сакстам, да якога заставалася секунд пятнаццаць? Зрабіўшы глыбокі ўдых, я паклаў руку на кнопку тармазных рухавікоў і ўтапіў яе ў гняздзе. Не, карабель па-ранейшаму працягваў імкліва падаць на планету. Мой лоб пакрыўся потам. Калі не атрымаецца ўключыць тормаз, тады... Не, пра гэта нават страшна было думаць...

Я зноў дацягнуўся да кнопкі, націснуў на яе. Я паўтарыў рух некалькі разоў запар, але ўсё было марна. Карабель не слухаўся маіх загадаў. Быццам нейкая нябачная вялізная сіла моцна і ўчэпіста трымала яго ў сваіх магутных руках, аддаючы нас на волю лёсу. Я адчуваў пякельны жывёльны страх і дзіцячую бездапаможнасць. Страшэнны цяжар прыдушыў мяне да крэсла. Маё цела налілося свінцом. Праз імгненне мяне быццам стукнулі па галаве мяшком, і я слізгануў у апраметную цемру...

Заслона туману, якая засціла мае вочы, адступала вельмі марудна. Холад, надзвычайны холад, які прымушаў усе маё целадрыжаць, бы той асінавы ліст, — гэта было першае, што я адчуў. Пасля быў галаўны бэль. Прайшло яшчэ шматчасу, перш чым дрэнныя сны, што завалодалі маёй свядомасцю, адступілі, і я, нарэшце, сабраўся з думкамі...

Вакол мяне стаяла незвычайная цішыня. Не было чуваць ні трэску, ні піску — ніводнага гуку, быццам наўкола ўсё вымерла. Нішто не падала, не кулялася, не дрыжала, не лётала. Я не адчуваў пад сабою нават самага нязначнага хістання. Вібрацыі небыло. Значыцца, пакуль я знаходзіўся ў непрытомнасці, хтосьці стабілізаваў зоркалёт? Але чаму тады не чуваць шуму рухавікоў?

Я павярнуў галаву, агледзеўся. У рубцы панавалі хаос і бязладдзе. На падлозе кучамі ляжалі пагнутыя кантэйнеры, зарадныя скрынкі, бляшанкі, рулоны рознакаляровых папяровых стужак, з блокаў сістэм кантролю капала чорная масленая вадкасць. У паветры стаяў рэзкі непрыемны пах. Я затрымаў позірк на экране аўтаматычнага навігатара. Ён быў пусты. На ім свяціліся толькі кропкі выпадковых перашкод. Што ўсё гэта азначала?

«Трэба прайсці да галоўнага паста», — вырашыў я.

Расшпіліўшы на сабе рамяні бяспекі, я паспрабаваў устаць на ногі. Але цела не слухалася, я зноў паляцеў у крэсла. Толькі з трэцяй спробы ў мяне атрымалася выпрастацца. Дабраўшыся да дзвярэй, я пхнуў іх локцем і ўваліўся ў галоўны пост. Ён быў падобны на будынак пасля землятрусу: усё раскідана і павалена. Кантэйнеры, металічныя скрынкі, інструменты звалены на падлозе. Сарторык сядзеў за пультам нерухома, з патухлымі шклянымі вачыма. Відаць, у момант аварыі ўягонай схеме здарыўся збой і ён самаадключыўся. Я спалохана азірнуўся па баках. Дзе ж капітан?

Не адразу прыкмеціў яго за кучай кантэйнераў, зваленых крокі за чатыры ад мяне. Зураў ляжаў на падлозе з прыадкрытым ротам. Ягоны твар быў нібы васковы. Ступіўшы да камандзіра, я схіліўся над ім, напружана прыслухаўся. З палёгкай уздыхнуў. Капітан дыхаў — паволі, ледзь чутна, але дыхаў. Хутка разамкнуўшы клямары, я выцягнуў з нішы ў сцяне пераносны лячэбна-дыягнастычны апарат, асцярожна дакрануўся ягоным вастрыём да спецыяльнай клемы на камбінезоне Зурава. Праз хвіліну той паварушыўся, расплюшчыў вочы.

— Як вы сябе адчуваеце? — міжволі вырвалася ў мяне.

— Я... у парадку. А што?.. Што з зоркалётам? — пачуўся ціхі шэпт.

Я дапамог капітану прыўзняцца. Ён трывожна зірнуў на Сарторыка, потым пільна абвёў вачыма рубку.

— Звяжыцеся з Лукавым і Віхрыным. Даведайцеся, што ў іх робіцца? — ціха папрасіў ён.

Пасадзіўшы капітана ў крэсла, я выпрастаўся. I сапраўды, што гэта я зусім забыўся пра карабель? Хто ж ім кіруе? Сарторык жа адключаны. 1 пасля — куды мы трымаем курс? I чаму не чутна працы рухавікоў?

Трыма імклівымі крокамі я дасягнуў люстранага экрана. На ім не свяцілася ніводная шкала, не мігцеў ніводзін агеньчык, не ўздрыгвала ніводная стрэлка. Я занепакоена перавёў позірк на ілюмінатар і ад нечаканасці знерухомеў. За тоўстым рэльефным шклом ляжала змрочная шэрая раўніна...

3. Дзівосны паратужк

— Навігатарская, я — Рубка. Як чуеце?

— Ніжняя палуба... Гаворыць Рубка. Адкажыце!

Схіліўшыся над мікрафонам, я некалькі разоў запар паўтарыў выклік. Нарэшце ў дынаміку пстрыкнула, з яго пачуўся крык:

— Рубка, я — Навігатарская. Што ў вас там робіцца? Чаму вы так доўга не адказвалі?

Я лёгка пазнаў голас Віхрына. Першы пілот быў вельмі ўзрушаны. Таму я стараўся гаварыць спакойна.

— У нас тут было некалькі непрыемных хвілін, але цяпер усё ў парадку. Якое становішча ў вас?

Мая хітрасць, здаецца, спрацавала. Ва ўсякім разе голас у дынаміку стаў больш спакойны, хоць усё яшчэ дрыжаў:

— Становішча? Ёсць сякія-такія пашкоджанні. Але разгерметызацыі корпуса няма. А што робіцца ў вас? Дзе мы цяпер знаходзімся? У мяне сапсаваліся прылады назірання. Я нічога не бачу.

— Потым, усё потым, — коратка кінуў я. — А пакуль адключыце ўсё, што не звязана з жыццяздольнасцю зоркалёта. Нам неабходна зберагаць энергію. Удакладніце таксама характар пашкоджанняў Мы чакаем вас з падрабязнай інфармацыяй у рубцы...

Я шчоўкнуў пераключальнікам, настроіўся на хвалю ніжняй палубы. Чаму не адказвае Лукаў? Няўжо з ім нешта здарылася? Нібы пачуўшы мой трывожны кліч, дынамік скрыпнуў. На экране з'явіўся скрыўлены перашкодамі твар кібернетыка. Ягоныя губы ледзь бачна заварушыліся.

— Рубка, я Ніжняя. Як мяне чуеце? Са мною Вольга. З намі ўсё добра. Адкажыце, як мяне чуеце?

Голас Лукава быў ціхі, але ўпэўнены.

— Ніжняя, мы вас не толькі чуем, але і бачым, — сказаў я.

— Як там у вас? — пачулася пытанне. — Як я разумею, мы пляснуліся на гэтую шэрую шэльму?

— Ага, мы на паверхні, — ціха адказаў я. — Што з рухавікамі?

— Цяжка пакуль сказаць, — прамовіў кібернетык. — Малая энергетычная ўстаноўка працуе. А вось вялікая... З ёю штосьці незразумелае...

— Вы праверылі ланцугі? — перабіў я Лукава.

— Заканчваем. Схемы пад напружаннем, але прыборы нічога не паказваюць. Пакуль не ведаем, дзе пашкоджанне і наколькі яно сур'ёзнае. Думаю высветліць гэта пры дапамозе камп'ютэра.

—Добра, — вымавіў я. — Калі магчыма, павялічце магутнасць малой устаноўкі. Бо мы тут мерзнем.

— Зробім, — пачулася з дынаміка, потым ен чыхнуў і сціх. Відарыс на экране патух. З палёгкай уздыхнуўшы, я сеў у крэсла.

Усе былі жывыя. На дадзены момант гэта было галоўнае. У іншым, праўда, пакуль карціна атрымлівалася не вельмі прыемная. Беспарадак на зоркалёце, няяснасцьпаломак. Не было пакуль і зразумелага адказу на тое, якім цудам нам удалося сесці на планету.

Павярнуўшыся, я зірнуў у глыбіню рубкі. Капітана каля кучы кантэйнераў ужо не было. Ён стаяў ля люстранага экрана, побач з Сарторыкам, уважліва ўзіраючыся ў ілюмінатар. Па яго задумлівым усхваляваным твары я зразумеў што капітан чуў маю размову з Лукавым.

— Як я разумею, мы на Саксце? — павярнуўшыся, прамовіў ён. Я сцвярджальна кіўнуў галавою.

Усю рэшту гэтага кашмарнага дня мы правялі ў працы, займаючыся ліквідацыяй дробных паломак, наладжваннем прылад і апаратаў, прыбіраннем смецця. Пад вечар карціна пашкоджанняў стала больш-менш зразумелая. Яна была даволі непрывабная. Мы, лічы, пазбавіліся ўсіх сістэм назірання і арыентацыі. Быў таксама парушаны ўнутраны цеплаабмен зоркалёта, таму патрэбную тэмпературу цяпер мы маглі падтрымліваць толькі ў вахтавай рубцы і жылым адсеку. У іншых жа памяшканнях панаваў холад. Але самую вялікую занепакоенасць у нас выклікала пашкоджанне галоўнага рухавіка. Мы былі практычна пазбаўлены энергіі і не маглі, калі спатрэбіцца, пакінуць Сакст. Па сутнасці, мы з'яўляліся палоннымі дзікай бязводнай пясчанай планеты. Суцяшала толькі тое, што амаль не пацярпелі сістэмы жыццяздольнасці карабля, і ў нас хапала запасаў кіслароду, вады і прадуктаў харчавання. Мала што было зразумелым па самой аварыі. Высветліць яе абставіны мы вырашылі вечарам у рубцы.

— Вернемся да першых секунд аварыі, — прапанаваў Зураў, няспешна прайшоўшыся па рубцы. — Гук, сігнал небяспекі... Што было яшчэ?

— Стрэлка... Стрэлка магнітнага поля, — на імгненне задумаўшыся, прамовіў Лукаў, — я добра памятаю, яна рэзка падскочыла. Потым прылада выйшла са строю.

— I яшчэ на экране далёкага агляду, — дадала Вольга, — на ім успыхнула суцэльная бліскучая паласа.

— Я таксама гэта бачыў, — падаў голас Віхрын, які сядзеў побач з дзяўчынай.

Галава першага пілота была забінтавана, твар перасякалі некалькі чорна-крывавых драпін.

— Акрамя таго, — працягваў ён ціха, — быў трэск. Я выразна чуў па правым борце трэск.

— Вы лічыце, што мы з чымсьці сутыкнуліся? — прыпыніўшыся каля шкла, запытальна зірнуў на яго Зураў.

— На метэарыт як быццам не падобна. Можа, міжзорны пыл? — нясмела выказаў здагадку Віхрын.

— Вы хочаце сказаць, згустак касмічнага пылу? — задуменна вымавіў капітан. — Але тады, чаму яго не заўважылі прыборы? Ды й у выпадку сутыкнення з ім мы б пачулі ўдар. Але ж яго не было.

— Мяне вельмі насцярожвае тая светлая паласа на экране, пра якую згадвала Вольга, — корпаючыся ў грудной схеме Сарторыка, нягучна прамовіў кібернетык. — Ці не здаецца вам, што яна нагадвае струмень часцінак?

— Але іх агульная маса... Яна проста павінна была высвеціцца на экране, — запярэчыў яму Віхрын.

— Я маю на ўвазе бязмасавыя часцінкі, — спакойна заўважыў кібернетык.

— Вы хочаце сказаць, што мы маем справу з якімсьці полем? — зацікаўлена зірнуў я на Лукава.

Кібернетык сцвярджальна кіўнуў.

— З мала знаёмым нам полем, — удакладніў ён. — Ва ўсякім разе іншага тлумачэння гэтаму дзіўнаму здарэнню я пакуль што не знаходжу.

— Але як мы селі на планету? — спытаўся Зураў. — Як я разумею, у той момант з-за страшэннага ціску мы ўсе былі ў непрытомнасці.

— Можа, Сарторык перад тым, як самаадключыцца, актывізаваў тармазныя рухавікі? — нясмела вымавіла Вольга.

— Ён не мог. I, увогуле, ніхто з нас не мог гэтага зрабіць, — адарваўшыся ад схемы на грудзях робата, нягучна прамовіў Лукаў. Зачыніўшы з трэскам накрыўку, ён падняў галаву. — Ну вось, здаецца, З Сарторыкам парадак. Застаецца толькі ўключыць.

— Растлумачце сваю думку? — уважліва зірнуў на кібернетыка Зураў.

— Бачыце, справа ў тым, што галоўны рухавік быў пашкоджаны яшчэ на арбіце. Так што ніхто з нас не мог пасадзіць карабель, — спакойна канстатаваўЛукаў.

— Вы хочаце сказаць...

Ад моцнага хвалявання капітан не дагаварыў.

— Так, менавіта гэта, — кіўнуў Лукаў. — Нас пасадзілі. Хто? Я пакуль не ведаю, — паціснуў ён плячыма.

На імгненне ў рубцы ўсталявалася цішыня. Выснова кібернетыка проста збянтэжыла нас. Але іншага тлумачэння нашаму больш чым дзіўнаму паратунку, і сапраўды, не было.

Доўгую паўзу, нарэшце, парушыў Зураў.

— Што ж, тады будзем шукаць нашага таямнічага збавіцеля, — ціха сказаў ён, заклапочана ўзіраючыся ў начную цемру, якая павісла ў ілюмінатары. — Заўтра пачнём даследаванне планеты...

Раздзел трэці КАСМІЧНЫ ВАНДРОЎНІК

1. Занядбаная станцыя

Вольга зірнула на мой незвычайны металічны касцюм і весела ўсміхнулася.

— I вы збіраецеся ўтакім выглядзе з'явіцца перад саксцянамі?

— Ага, толькі ўбачыўшы вас, Андрэй Мікалаевіч, яны адразу ўсе паўцякаюць, — у тон Вользе сказаў Сарторык, які дапамагаў капітану апранаць касцюм.

Я зірнуў у вялікае паўкруглае люстэрка, што было прымацавана да сцяны шлюзавай камеры. I сапраўды, скафандр, які я толькі што на сябе нацягнуў, сядзеў на мне, бы той панцыр на чарапасе. Пасля гэтыя доўгія, як у вожыка, вострыя металічныя іголкі, што «ўпрыгожвалі» рукавы... Хутчэй я быў падобны да нейкага жалезнага робата-ваяра з баевіка ядзернай эры, чым на астранаўта новага веку.

— Нічога, як-небудзь дажывём. Вось толькі б спаткацца з гэтымі мілымі стварэннямі, — паспрабаваў я аджартавацца.

— Га, хіба ж саксцяне такія дурні, каб трапляцца нам на вочы, — не суцішаўся Сарторык. — Глядзі, закапаюцца ў свой прыгожы жоўты пясочак і будуць адтуль, паклаўшы ў рот салодкую жвачку, спакойна назіраць, што робяць тут, на іх цудоўнай планеце, гэтыя пузатыя жалезныя бляшанкі...

— Так, толькі б спаткацца, — ціха ўздыхнуў Лукаў, — бо пасля нашай незвычайнай прыгоды на арбіце як бы нам не давялося праз тыдзень-другі прасіць: «Ратуйце нашы душы», як у той гісторыі з «Аталантай»...

— Усё, сябры, выходзім, — зашпіліўшы апошнюю кнопку на сваім с.кафандры, перапыніў кібернетыка Зураў. — Прашу ўсіх быць за бортам вельмі ўважлівымі і пільнымі. Здаецца, гэтая планета багатая на сюрпрызы...

Зураў, Лукаў, Сарторык зніклі ў зацемненым праходзе, які вёў да малога ўваходнага люка. Мы ж з Вольгай прайшлі ў планеталёт, адзіны спраўны транспарт, што застаўся ў нас пасля злашчаснага здарэння на арбіце, і селі ў зручныя высокія і мяккія крэслы. Нам трэба было чакаць, пакуль капітан і Лукаў возьмуць пробы грунту і паветра, разведаюць мясцовасць вакол зоркалёта. Толькі пасля гэтага мы атрымаем дазвол на вылет.

Вольга выпрасталася ў крэсле, уключыла кандэнсатар і павярнула галаву.

— Скажыце, Андрэй Мікалаевіч, а што будзе, калі мы не знойдзем гэтых нашых загадкавых саксцян? Ці калі, напрыклад, яны не захочуць увайсці з намі ў кантакт?

— Як не захочуць? Тады мы ім лекцыю прачытаем пра міжпланетныя зносіны, — вырашыў я пажартаваць на манер Сарторыка.

Вольга весела зарагатала, і ў яе роце бліснуў паўмесяц маленькіх бялюткіх зубоў.

— Вы думаеце, што яны паслухаюцца?

— А вы хочаце сказаць, што пашлюць нас да чорта ў балота? — усміхнуўся я. — Нічога, як-небудзь растлумачым. Вось толькі б сустрэцца з імі.

— Значыцца, вы ўсё ж мяркуеце, што планета не заселена?. — панура спыталася дзяўчына. — I той зоркалёт, які мы бачылі з арбіты, чарговы касмічны вандроўнік?

Я паціснуў плячыма.

— Навошта гадаць. Хутка пабачым усё на свае вочы. А пакуль запасёмся цярпеннем.

— Запасёмся, — ціха прамовіла Вольга і, бы тое дзіцё, падпёрла рукою галаву. Яе твар зноў зрабіўся задуменны. — Скажыце, Андрэй Мікалаевіч, што гэта за гісторыя з «Аталантай», пра якую гаварыў Пётр Трафімавіч? Я нічога пра яе не чула.

— На жаль, яна вельмі сумная, — паспяшаўся я задаволіць дапытлівасць дзяўчыны. — Яна здарылася яшчэ ў ядзерную эру. Як вы ведаеце, тады чалавецтва толькі распачынала асвойваць той бязмежны акіян цемры, які ахутваў Зямлю. Асвойванне ішло даволі цяжка. Прымітыўная, грувасткая.тэхніка, слабае веданне законаў прыроды, ганарыстае касмічнае мысленне... Усё гэта ламала планы людзей, часта прыводзіла да аварый і нават да буйных катастроф. Але чалавецтва не лічылася са стратамі. Рэсурсы Зямлі былі амаль вычарпаны, набліжаўся небывалы эканамічны крызіс, які абяцаў ператварыцца для зямной цывілізацыі ў калапс. Нашым продкам спатрэбіліся новыя тэрыторыі і крыніцы энергіі, што і прымусіла іх інтэнсіўна асвойваць космас. Экспедыцыя «Аталанта-1» была падрыхтавана для даследавання двух спадарожнікаў зоркі Праксіма Цэнтаўра, адкрытай абсерваторыяй Месяца. Вучоныя меркавалі, што гэтыя не вельмі вялікія цвёрдыя планеты не толькі багатыя на карысныя выкапні, але і прыдатныя для жыцця. Капітанам карабля быў прызначаны лейтэнант Хорст, даволі бязлітасны і строгі чалавек. Трэба зазначыць, з-за спешкі экспедыцыю рыхтавалі дрэнна. Да таго ж людзі тады яшчэ мала што ведалі пра крывізну прасторы і часу, пра тыя незвычайныя дзівосныя гарлавіны, якія яна спараджала. Калі выйшлі за межы арбіты Плутона, зоркалёт трапіў у моцны віхор гравітацыйнага поля. Вырвацца з магутных нябачных рук карабель не здолеў: даслаў Зямлі свой развітальны «S0S» і панёсся ў касмічную прастору, асуджаны вечна вандраваць пасярод бязмежнага мора цемры...

— Як гэта ўсё сумна, — ціха ўздыхнула Вольга, як толькі я змоўк. Яркае блакітнае святло, што раптам заліло памяшканне — адчыніўся ўваходны люк, — прымусіла нас прыжмурьшь вочы. Праз хвіліну мы ўбачылі побач з планеталётам Зурава і Лукава. Няспешна яны падняліся па трапу і селі ў свабодныя крэслы.

— Ну што, курс на Сакст! — весела прамовіў капітан.

— Курс на Сакст! — усміхнулася Вольга, пры гэтым кінула зычлівы позірк на Віхрына і Сарторыка, што стаялі каля пад'ёмніка, застаючыся на зоркалёценесці дзяжурства.

Чырвона-барвовы круг саксцянскага сонца паволі ўставаў з-за гарызонта. У ягоным ярка-вогненным бляску даліна, якая ляжала перад намі, набывала руды колер і ад гэтага здавалася змрочнай і няветлівай.

Наша «Страла» без шуму плыла за дзвесце метраў ад паверхні планеты. Мы яўна прайгравалі ўхуткасці вялікім свінцовым аблокам паблізу гор, якія бачыліся наперадзе бясконцымі міражамі, знікаючы дзесьці на гарызонце. Было зусім ціха: ні гуку, ні шолаху, ніводнага руху пад намі, быццам мы праляталі над царствам цішыні.

— У глебе няма фотасінтэзу, — нягучна прамовіла Вольга, уважліва узіраючыся ў лічбы, што беглі па экране.

— Адсутнічае таксама газаабмен паміж глебай і атмасферай, — змрочна дадаў Лукаў.

— Насычанасць кіслародам — 0,2%. Ціск паветра — чатырнаццаць фунтаў на адну квадратную цалю. Тэмпература каля паверхні +60 градусаў, — вымавіла дзяўчына.

Зураў прысвіснуў.

— Гэта цяпер, раніцай! Што ж будзе апоўдні!

— Тое, што на Зямлі называюць пеклам! — усміхнулася Вольга. — Як добра, што ў нас ёсць ахаладжальнікі.

Па загадзе капітана наш планеталёт павялічыў хуткасць, рэзка ўзвіўся ўгору. Выпаленая бязлітасным сонцам даліна засталася ззаду. Пад намі распасціраўся камяністы хаос рознакаляровых парод пласкагор'я. Грабяні, пікі, зубцы, правільныя конусы, ступеньчатыя діраміды, быццам застылае войска, грувасціліся ўнізе. Паведамленні ад аналізатараў ішлі бесперапынна. На жаль, пакуль нішто не паказвала на прысутнасць на планеце нават прымітыўнага жыцця.

— У пясок яны ўсе закапаліся, ці што? — паспрабаваў пажартаваць Лукаў.наконт саксцян.

— А як жа, па самую галаву. Гэта іх грозны выгляд Андрэя Мікалаевіча так напалохаў, — усміхнулася Вольга, зірнуўшы на мой скафандр.

— Прашу ўвагі. Падлятаем да аб'екта. Пачынаю зніжацца, — строга прамовіў Зураў і крануўся руля вышыні.

Я прынік да ілюмінатара. Унізе пад намі тоўпіліся бурыя зубчастыя горы. Дзесьці адразу за імі ляжала раўніна, пасярод якой знаходзіўся галоўны прадмет нашых пошукаў — чужаземны зоркалёт. Але спачатку мы хацелі наведаць і даследаваць «Аэрон». Нас вельмі непакоілі і трывожылі тыя абставіны, што «Аэрон» не выйшаў учора з намі на сувязь.

— Вунь ён, — радасна ўсклікнула Вольга, як толькі наша «Страла», знізіўшыся, плаўна паплыла над папялістымі горнымі грабянямі.

Мы прыліплі да назіральных шчылін.

— Зусім як насякомае, — скрывіўшыся, нягучна кінуў Лукаў.

З вышыні дзвюх тысяч метраў «Аэрон» і сапраўды здаваўся нязграбным чорным павуком, які прыпыніўся каля стромай скалы, нібы чакаючы сваёй чарговай ахвяры. Абажур ягонага корпуса пераліваўся на сонцы ўсімі колерамі вясёлкі. Доўгія тоўстыя ногі-падпоркі былі крыху разведзены ў бакі, чым узмацнялі падабенства з павуковымі нагамі.

Наша «Страла» слізганула ўніз і паволі апусцілася на камяністае плато, злёгку ўздрыгнула і замёрла. Капітан расчыніў шырэй лабавы ілюмінатар, выключыў рухавікі. Мы знаходзіліся не больш чым за дзесяць ярдаў ад станцыі. Зблізку «Аэрон» выглядаў вялікім чорным волатам у сто пяцьдзесят метраў у дыяметры і вышынёй з дваццаціпавярховы дом. Станцыя здавалася безжыццёвай. На ёй не гарэў ніводзін агеньчык, не свяцілася ніводная назіральная шчыліна. Гэта было даволі дзіўна.

— Можа, выйшлі са строю прылады назірання ці якая-небудзь паломка ў блоку сілкавання? — заклапочана прамовіў Лукаў.

— Тады б спрацавалі рэзервовыя аўтаматы, — запярэчыў я.

— Да таго ж усе станцыі гэтага тыпу забяспечаны сонечнымі батарэямі, — панура заўважыў Зураў. — Таму нават выхад са строю рухавікоў не абясточыў бы іх. Тут штосьці іншае.

— Пойдзем паглядзім?— прапанавала Вольга і адчыніла ўваходны люк.

Марудна спусцілася пад'ёмная лесвіца. Мы сышлі па ёй на паверхню планеты, асцярожна рушылі да станцыі. «Аэрон» аніяк не адрэагаваў на наша набліжэнне. Шэсць яго тоўстых лускаватых ног нерухома ўпіраліся ў светла-бурую глебу. З цёмнага металічнага корпуса не паказалася ніводная прылада, на ім не запаліўся нават самы цьмяны агеньчык. Станцыя ўпарта маўчала. Яе вялікія круглыя дзверы, што амаль зліваліся з колерам корпуса, як Зураў ні набіраў шыфр на маленькім перадатчыку, заставаліся шчыльна зачыненыя.

— Маўчаць, — сумна прамовіў ён.

— Вой! — раптам пачуўся ў навушніках вокліч Вольгі. — Зірніце, што тут!

Дзяўчына стаяла ззаду станцыі. Яна ўстрывожана ўзіралася ў абшыўку. Я падышоў да яе і міжволі ўздрыгнуў. Корпус «Аэрона» з гэтага боку быў пакрыты плямістай зялёнай масай. У яго ахоўным слоі, што расплыўся па баках, бы густая смала, зеўрала вялікая дваццаціцалёвая гарызантальная расколіна, быццам па метале прайшліся лазерным разаком.

— Вось нам яшчэ адзін доказ існавання гіпатэтычных саксцян, — нявесела прамовіў Лукаў, які падышоў да нас. — Аказваецца, яны не толькі ўмеюць хавацца ў пясок, але і вельмі дапытлівыя...

— Можа, гэта вынік уздзеяння якіх-небудзь прыродных сіл? — вы-казала здагадку Вольга. — Напрыклад, накшталт нашых шаравых маланак?..

—Ахоўны слой «Аэрона» не раскалолі б нават маланкі Юпітэра, — панура прамовіў Зураў. — Звышмоцны сплаў тэрмаядзерная апрацоўка... Ён здольны вытрымліваць страшэнны ціск і тэмпературу...

Мы збянтэжана пазіралі на змярцвелую станцыю. Хто і з якой мэтай нанёс ёй смяротную рану? Спроба зазірнуць унутр? Але такім вар'яцкім спосабам?

Пільны агляд мясцовасці вакол станцыі, на жаль, нічога нам не даў. Навокал была поўная цішыня. I аніякіх слядоў трагедыі, што тут разыгралася. Магчыма, адгадка хавалася ўнутры «Аэрона». Але трапіць туды без спецыяльнага тэхнічнага абсталявання, якое засталося на зоркалёце, мы не маглі. Таму праз паўгадзіны, яшчэ раз уважліва агледзеўшы наваколле, мы згарнулі пошукі. Наперадзе нас чакала яшчэ адна сустрэча. Мы бераглі сілы...

2. Зорны вандроўнік

Зураў уключыў перадатчык і выклікаў зоркалёт:

— «Полымя», я — «Страла!» «Полымя», як чуеце? .

Мы чакалі адказу некалькі секунд. Нарэшце дынамік кашлянуў, з яго пачуўся меладычны тэнар Віхрына:

— «Страла!» Гаворыць «Полымя». Чую вас цудоўна. У нас усё спакойна.

— Анатоль Паўлавіч, рады вас чуць, — кінуў капітан у мікрафон. — Толькі што закончылі агляд «Аэрона». Вынік агляду дасылаем у банк дадзеных. Цяпер накіроўваемся да аб'екта нумар два. Узмацніце, калі ласка, назіранне за наваколлем. Магчымы сюрпрызы... Голас у дынаміку злёгку ўздрыгнуў:

— Што-небудзь з «Аэрона.м»? З ім нешта здарылася?

Пасля кароткай паўзы Зураў набраў поўныя грудзі паветра і з шумам выпусціў яго.

— Так, ён пашкоджаны. Падрабязнасці — потым...

Капітан выключыў сувязь, з палёгкай уздыхнуў. На зоркалёце ўсё было спакойна. Гэта суцяшала.

Са свайго крэсла я паглядзеў у назіральную шчыліну. Наша «Страла» слізгацела на вышыні чатырыста метраў ад паверхні планеты. Унізе была толькі голая выпаленая зямля, ды барвовыя, распаленыя, як вугалі ў печы, скалы і камяні. Ніводнай прыкметы жыцця, быццам мы праляталі над пустыняй бязводнай, змрочнай, маўклівай.

Чужы зоркалёт, прыкмечаны намі ўчора з арбіты, знаходзіўся намнога далей ад «Аэрона», чым мы спярша меркавалі. Нам давялося вытрымаць яшчэ амаль гадзіну нуднага палёту, перш чым мы ўбачылі карабель. Вялікі, серабрыста-матавы, падпёрты трыма магутнымі стойкамі, ён высіўся гарызантальна каля зубчастага камяністага конуса ў становішчы звычайнай швартоўкі, як быццам толькі што сеў на планету. Узіраючыся ў ягоныя абрысы, мы аслупянелі.

— Не можа быць! — вырвалася ў капітана.

Мы пасадзілі свой планеталёт і ўсхвалявана пазіралі на карабель, які стальной гарою ўзвышаўся за дваццаць ярдаў ад нас. Я проста не верыў сваім вачам. Знаёмыя рыбападобныя контуры насавога адсека, шырокая прамавугольная кармавая частка, якая была прарэзана ўнізе чорным цыліндрам, высокі грэбень лакатара. Гэта здавалася неверагодным і немагчымым, але перад намі быў наш зямны зоркалёт! Вельмі стары, часін яшчэ пачатку ядзернай эры, які ўжо даўным-даўно стаў на Зямлі набыткам музеяў.

— Вось нам і яшчэ адзін сюрпрыз! — сумна кінуў Лукаў. — Гэта ж трэба, пераадолець мільярды кіламетраў, каб убачыць свой жа зямны карабель!

— Ці не занадта многа сюрпрызаў для аднаго дня, — змрочна заўважыў Зураў і рушыў да выхаду.

Мы спусціліся па лесвіцы ўслед за капітанам да знойдзенага зоркалёта. Запылены, змрочны, ён, бы тая вялікая егіпецкая статуя, што замёрла пасярод гарачай пустыні, абыякава пазіраў на нас сваімі вялікімі круглымі ілюмінатарамі. Корпус карабля быў пакрыты шэрай лускаватай масай. Тоўсты матавы метал ахоўнага слоя сям-там сцёрся на абшыўцы, з-пад яго зеўраў светла-ружовы сплаў галоўнай праслойкі. Падобна, зоркалёт доўга вандраваў у космасе, перш чым зрабіць тут пасадку. Яго назву, як мы ні ўзіраліся ў карму, прачытаць усё-такі не здолелі. Там, дзе яна калісьці была, цяпер зіхацела блакітным адлівам суцэльная порыстая маса.

— Колькі ж ён падарожнічаў сярод зорак, перш чым спусціцца сюды! — усклікнула Вольга.

— Магчыма, вельмі доўга, — адказаў ёй Зураў. — Зямлю і Сакст падзяляюць дзесяткі светлавых гадоў! Да таго ж такія дапатопныя зоркалёты не перамагалі касмічную прастору, як наша «Полымя», а ламіліся проста праз яе, ледзь дасягаючы паловы хуткасці святла. Таму паміж імі і тымі планетамі, да якіх яны накіроўваліся, паўставалі дзесяцігоддзі падарожжа...

— Як гэта ўсё жахліва! Каб убачыць зблізку адну толькі зорку, людзі павінны былі траціць на дарогу да яе амаль усё сваё жыццё! — прыгнечана прамовіла Вольга.

— Зірніце, што там! — раптам пачуўся ў навушніках трывожны голас Лукава.

Я кінуў позірк туды, куды паказвала рука кібернетыка. У гэтай частцы зоркалёта знаходзіўся жылы адсек. Нямая чорная дзірка, якая зеўрала на вышыні дзесяці цаляў ад зямлі ў корпусе карабля, расчыненыя насцеж дзверы, спушчаны на зямлю капсулападобны пад'ёмнік выглядалі злавесна. Яны сведчылі пра тое, што астранаўты даўно ўжо не карысталіся гэтым уваходам, не ахоўвалі свой маленькі зорны свет ад чужынцаў.

— Здаецца, нас тут не чакаюць, — сумна прамовіла Вольга.

— Падобна на тое, — уздыхнуў я.

Наш капітан павярнуўся тварам да планеталёта і дакрануўся да перадатчыка. Невялічкі, нібы краб, транспарцёр, які выехаў па яго загадзе з грузавога адсека «Стралы», марудна наблізіўся да зоркалёта, працягнуў у яго расчыненую чорную зяпу серабрыстую лесвіцу — Зураў, Вольга і Лукаў ступілі на яе. Тузануўся рычаг пускавога механізма, пачулася тонкае дакучлівае гудзенне матора.

Я ступіў на прыступку лесвіцы, якая плаўна плыла ўгору, і раптам адчуў на сваёй патыліцы чыйсьці позірк — цяжкі, халодны, цікаўны. Мая спіна пад скафандрам пакрылася потам. Я міжволі ўцягнуў галаву ў плечы, бы анямеў ад страху. Здавалася, што стужка лесвіцы ўцякала з-пад маіх ног, я не бачыў яе. Апамятаўшыся, я рэзка павярнуўся. Нікога. Толькі планеталёт ды пясчаная раўніна — голая, безаблічная, неабсяжная, над якой нерухома вісела крывавае саксцянскае сонца. Хіба што толькі ўдалечыні над самай лініяй гарызонту мігцелі дзве маленькія ружовыя кропачкі. Але іх свячэнне было настолькі цьмянае, што неўзабаве растала ў яркіх промнях зоркі. Праз імгненне лесвічная стужка заехала ў поўную цемру. Дзіўнае пачуццё знікла. Я ступіў на цвёрдае металічнае пакрыцце. На шлемах Вольгі і Зурава запаліліся маленькія яркія ліхтары. Люк уваходнага шлюза быў напалову прачынены. Мы ўвайшлі ў галоўны калідор — вузкі, паўкруглы, без аніякіх акенцаў. У нямой цішыні нашы таропкія крокі адгукаліся гучным рэхам. Мы рухаліся вельмі асцярожна. У цемры пераходаў свяціліся толькі фасфарасцыраваныя знакі ды паказальнікі палуб. Дзверы кают і рубак былі расчыненыя, унутры панаваў беспарадак. У нішах кучамі ляжалі пагнутыя бляшанкі, балоны са сціснутым газам, кантэйнеры, зарадныя скрынкі. На падлозе кают карабаціліся пыльнай шматслаёвай плеўкай бура-карычневыя плямы. Дзіўныя нацёкі былі відаць у пераходах, у машыннай зале, быццам па зоркалёце прагулялася нейкая вялікая слізістая пачвара.

Калі павярнулі ў сярэдні тунель, Зураў і Вольга прыпыніліся на парозе вахтавай рубкі. Яркія промні іх ліхтароў пабеглі па шэра-бэзавых дзвярах і праз імгненне ўторкнуліся ў квадратную бронзавую шыльду з блакітнымі літарамі.

— «Аталанта»! — з хваляваннем прачытала Вольга надпіс уголас.

— Так, гэта яна, — кіўнуў галавою Зураў і накіраваў промень свайго ліхтара крыху ніжэй — туды, дзе на серабрыстай панелі былі выгравіраваны каардынаты Сонечнай сістэмы. Зоркалёт, які знік тры стагоддзі таму, нарэшце знайшоўся на далёкай бязводнай, пясчанай планеце.

— «Аталанта», — у роздуме прамовіў Лукаў, — калі я не памыляюся, гэта імя гераіні аднаго са старагрэчаскіх міфаў.

— Ага, — нягучна пацвердзіў я. — Гэта дачка аркадскага героя Іаса, знакамітая паляўнічая. Паводле міфа, яна першая параніла калідонскага вепрука і атрымала пачэсны трафей — галаву і шкуру звера. Прэтэндэнтам на яе руку Аталанта прапаноўвала бег навыперадкі. Прапускаючы жаніха, яна кідалася за ім наўздагон, а дагнаўшы, працінала яго кап'ём. I толькі Меланіону з дапамогай Афрадыты хітрасцю ўдалося перамагчы паляўнічую. У час бегу ён кідаў залатыя яблыкі. Падымаючы іх, Аталанта адстала і прайграла спаборніцтва.

— Прыгожы міф, — у захапленні кінула Вольга.

— На жаль, ягоны канец вельмі журботны, — прамовіў Зураў. — Па беаційскаму варыянту Аталанта і Меланіон забыліся прынесці ўдзячную ахвяру Афрадыце, і багіня ператварыла іх у львоў.

— I сапраўды, канец вельмі сумны, — ціха ўздыхнула Вольга.

Мы зайшлі ў рубку. У ёй панавала паўцемра. Ружовае святло, якое падала з прачыненага ілюмінатара, бы пражэктар, асвятляла толькі галоўны пост. Доўгі прамавугольны пульт, высокія пляскатыя безжыццёвыя экраны вонкавага кантролю з паабрыванымі аголенымі правадамі, з моцна сагнутымі стойкамі выглядалі злавесна. Каля іх стаяла некалькі надзіманых крэслаў, якія страцілі ўжо ўсялякую форму — паветра з іх было выпушчана. Пост быў пусты. Аніякіх слядоў людзей, што калісьці кіравалі гэтымі чуйнымі прыладамі і экранамі. Зоркалёт быў даўно ўжо мёртвы, хаця без сумнення відавочна, што свой апошні выдых ён зрабіў тут, на Саксце. Наблізіўшыся да пульта кіравання, Вольга асцярожна выняла з магнітафона дыскападобную шпулю бартавога сшытка. Яна была пагнутая і аплаўленая, а сама стужка безнадзейна апалена.

Мы спусціліся па лесвіцы ў лабараторыю. У ёй панаваў яшчэ большы рэзрух. На паліцах паваленыя шклянкі, колбы, прабіркі, мікраскопы. Частка прыбораў і апаратаў ляжала на падлозе. На тоўстым размер-кавальніку току зеўрала шырокая расколіна, быццам па ім ударылі пяцітонным зубілам. Вузкі даследчы металічны стол быў сарваны з ніжніх і верхніх клямараў, адкінуты да сцяны. Экраны навігатара сіратліва пазіралі на нас патрэсканымі чорнымі люстэркамі. Усе гэтыя пашкоджанні патрабавалі вялікай сілы ўдару. Але хто нанёс яго зоркалёту? I куды знік ягоны экіпаж? Пакуль мы не знаходзілі на гэтыя пытанні адказу.

Я прыпыніўся ля стала, зазірнуў у ягоную высоўную шуфляду. Магнітныя дыскі, штатывы мікраскопаў пажоўклыя здымкі планеты, у другім аддзяленні шпулькі-стужак і грубыя рэшткі інструментаў з цёмнага металу, дэфармаваныя, аплаўленыя, як пасля пажару. Я ўжо збіраўся засунуць шуфляду, як раптам прыкмеціў чорны пакунак пад стосікам дыскаў. Невялічкі шэры сшытак, што апынуўся ў мяне ў руках, быў увесь спісаны дробным нядбайным почыркам на незнаёмай мове.

— Лейтэнант Хорст. Капітан трыццаць шостай зорнай экспедыцыі. Дзённікавыя запісы, — прыхіліўшыся да майго пляча, прачытала Вольга надпіс на вокладцы і тут жа растлумачыла: — Гэта вельмі рэдкі дыялект нямецкай мовы. На Зямлі сёння ім карыстаюцца толькі археолагі. У мяне была сяброўка ў іх інстытуце. Яна рабіла пераклад аднаго старога нямецкага твора. Часта я ёй дапамагала.

Я працягнуў сшытак дзяўчыне, таму што толькі яна магла прачытаць зробленыя ў ім запісы...

Далейшы агляд зоркалёта нічога нам недаў. Мы вырашылі вярнуцца набазу...

3. Замарачэнне Віхрына

Як толькі нырнуў у расчынены шлюз, наш планеталёт плаўна апусціўся на цвёрдую роўную пляцоўку. Выключаны рухавікі. Мы знялі скафандры. Зураў папрасіў у мікрафон:

— «Полымя», я — «Страла». Прыляцелі на базу. Адчыніце, калі ласка, уваходны люк.

Мы сышлі па спушчанай лесвіцы на роўную паверхню, наблізіліся да высокіх металічных дзвярэй. Наглуха зачыненыя, яны нават не ўздрыгнулі. Маленькія чырвоныя агеньчыкі, якія трывожна мігцелі паабапал іх на сценах, сведчылі пра тое, што нас прыняў на борт камп'ютэр. Гэта было даволі дзіўна, таму што па карабельным статуце гэта павінны былі зрабіць Віхрын або Сарторык.

— «Полымя», я — «Страла». Адкажыце. Мы на базе. Адчыніце дзверы, — паўтарыў Зураў выклік.

Рубка ўпарта маўчала.

— Што яны там, заснулі? — занепакоена прамовіў Лукаў. Капітан ступіў да камеры вонкавага назірання над дзвярыма, стаў перад ёю так, каб яго выразна бачылі з галоўнага паста. Голас яго амаль перайшоў на крык:

— «Полымя», чаму не сустракаеце? «Полымя», адкажыце! Куды вы там пахаваліся?

Пасаджаны пад серабрыстым люстэркам дынамік нарэшце рыпнуў і засіпеў. З яго пачуўся напалоханы голас Віхрына:

— Што табе яшчэ трэба? Хочаш увайсці? Дык уваходзь. Ты ж можаш праходзіць праз сцяну... Толькі ведай, я цябе больш не баюся. Ты нішто. Ты проста брыдкая, агідная пачвара...

Гэта было падобна на трызненне.

— Што гэта з ім? — здзіўлена павёў брывамі Лукаў. Выслухоўваючы тую несусветную лухту, якую нёс з вахтавай рубкі Віхрын, мы разгублена пераглянуліся. Ён што там, нанюхаўся дурману? I наогул, штб ўнутры карабля робіцца? Навошта яны так моцна забарыкадзіравалі дзверы?

— Анатоль Паўлавіч, гэта я, Зураў. Мы толькі што вярнуліся з пошуку. Адчыніце, калі ласка, уваходны люк, — як мага мякчэй прамовіў капітан.папрасіўшы Вольгу і Лукава падысці бліжэй да камеры, каб з рубкі іх маглі як след разгледзець.

— Гэта вы? — пачулася разгубленае пытанне.

Дынамік на секунду змоўк. Віхрын быццам над чымсьці разважаў, нарэшце, ё'н прамовіў:

— Зараз. Я паспрабую... Дзе жтая чортава кнопка... Але гэта на самай справе вы? — Голас першага пілота зноў задрыжаў.

Я ступіў да камеры, падняў руку. Віхрын яўна быў у стане прастрацыі. Пры размове з ім патрэбны былі асцярожнасць і мяккасць.

— Анатоль Паўлавіч, вы пазнаяце мяне? Гэта я, доктар Зураў. У вас, відаць, было некалькі непрыемных хвілін, але ўсё ўжо скончылася. Расслабцеся. і адчыніце дзверы. Калі б мы былі чужыя, то як вы самі казалі, прайшлі б праз сцяну.

— Лагічна, — стомлена прамовіў дынамік.

Тоўстыя металічныя дзверы ўздрыгнулі і з тонкім меладычным гукам ад'ехалі ўбок. Мы зайшлі ў пад'ёмнік, праехалі ў вахтавую рубку. У ёй панавала паўцемра. Экраны кантролю былі патушаны, аглядны ілюмінатар і назіральныя люстэркі шчыльна зачынены. I толькі на шкалах навігацыйных прылад мігцелі маленькія трывожныя блякла-ружовыя агеньчыкі. Капітан намацаў у цемры ўключальнік. Яркае блакітнае святло заліло рубку.

У глыбіні рубкі Віхрын паўляжаў у крэсле ля экранаў вонкавага назірання. На ягоным твары не было ні крывінкі. Ён не варушыўся. Вольга ступіла да яго. Ад дотыку чужых рук першы пілот уздрыгнуў, як ад удару токам. Расплюшчыў вочы, няўцямна акінуў позіркам рубку.

— Гэта вы? А дзе ж яна?.. — прахрыпеў ён усхвалявана.

Яго позірк спыніўся на ілюмінатары. У выразе твару першага пілота было штосьці дзіўнае. Мы бачылі, яму не пад сілу вымавіць тое, што ён спрабаваў сказаць.

— Хто яна? — асцярожна пацікавіўся я, але маё пытанне засталося без увагі. Вольга з пяшчотай дакранулася рукою да лба спацелага Віхрына.

—Ды вы ўвесь гарыце, Анатоль. У вас гарачка. Вы захварэлі. Давайце, я зраблю вам укол.

Дзяўчына адшпіліла лячэбна-дыягнастычны апарат, паднесла яго да пляча Віхрына, але той адвёў іголку ўбок.

— Не-не, — нервова кінуў ён. — Я не хворы. Гэта было... Спачаткў я адчуў яе позірк, калі правяраў электрычныя ланцугі. Яна нішто... Проста здань... Адны вялізныя брыдкія вочы... Яна ўвайшла сюды, у рубку, праз сцяну. А цяпер яна там, — напужана паказаў Віхрын вачыма на завешаны ілюмінатар.

Зураў уключыў экраны вонкавага агляду. Яны засвяціліся, у люстэрках з'явілася пясчаная раўніна — голая, пустэльная, безаблічная.

— Бачыце, там нікога няма. Вы проста моцна стаміліся. Вам трэба адпачыць, Анатоль, — мякка прамовіла Вольга. — Я паклічу Сарторыка. Ён адвядзе вас у каюту.

Віхрын пэўны час пільна пазіраў у раскрыты ілюмінатар, быццам пераконваўся, што за тоўстым пукатым шклом і сапраўды нікога няма, потым раптам змяк, ціха прамовіў:

— Не трэба клікаць Сарторыка. Я паслаў яго ў машынную залу, пільнаваць рухавікі. Я зайду сам. І сапраўды, мне трэба крыху адпачыць. Было шмат працы...

Пры спробе падняцца з крэсла ён пахіснуўся. Лукаў падтрымаў яго за плечы.

— Усё ж я вас правяду...

Кібернетык пайшоў з Віхрыным да ліфта. Праз імгненне той скрыпнуў, марудна схаваўся ў шахце.

— Здаецца, на гэтай планеце нас чакаюць адны сюрпрызы, — павярнуўшыся да мяне, цяжка ўздыхнуў капітан. — Як вы думаеце, Андрэй Мікалаевіч, ён і сапраўды штосьці бачыў?

Я паціснуў плячыма, бо міжволі ўспомніў сваё нядаўняе адчуванне чужога позірку на спіне, калі падымаўся на «Аталанту».

— Цяжка сказаць. Наш мозг падчас здольны спараджаць самыя дзіўныя і вычварныя галюцынацыі. Да таго ж, Віхрын моцна стаміўся. Але нельга выключыць, што ён усё ж нешта бачыў...

Капітан у задуменні прайшоўда ілюмінатара. Было бачна, што мой адказ яго не задаволіў. Але мне не было чаго дадаць да сказанага.

— Аналізы зробім заўтра, — панура вымавіў ён. — Пасля прадоўжым пошукі. Зараз усім адпачываць...

Вольга ступіла да капітана.

— Аляксей Міхайлавіч, вам таксама трэба крыху адпачыць. Тонкая рука дзяўчыны з пяшчотай лягла на плечы Зурава, і я зразумеў што маладыя людзі хочуць застацца адны...

Каля сваёй каюты я нечакана натрапіў на Сарторыка, які падымаўся па лесвіцы з машыннай залы. Убачыў мяне, з'едліва прамовіў, выкідваючы з маленькага круглага рота словы, быццам кулі з кулямёта:

— Га! Андрэй Мікалаевіч! Вы ўжо вярнуліся? Ну як, адшукалі сваіх таямнічых саксцян? Ці яны палічылі за лепшае закапацца ў пясочак і адтуль дружна пасміхацца над сваімі гора-даследчыкамі?

Я ледзь стрымаў свой гнеў Сарторык ва ўсім быў нядрэнны — добры навігатар, інжынер, ахоўнік, служка, але як суразмоўца ён часта быў проста невыносны.

— Няхай сабе закопваюцца. Мы ўсё роўна рана ці позна іх адшукаем, — стрымана вымавіў я. — Клянуся сваімі сівымі валасамі.

Я ўжо збіраўся прайсці ў каюту, як раптам прыйшла думка: «Сарторык таксама ж быў на зоркалёце, калі здарылася загадкавая гісторыя з Віхрыным. Можа, ён штосьці чуў ці бачыў?»

— Паслухай, Сарторык, ты вось што скажы, — хутка спытаў я. — Віхрын куды-небудзь адлучаўся з карабля пасля нашага адлёту?

— Не. Мы правялі з ім некалькі гадзін у машыннай зале, спрабавалі запусціць галоўны рухавік. Але ў нас нічога не атрымалася. Потым ён зачыніўся ў рубцы, а мяне паслаў ахоўваць рухавікі, — шчыра адказаў Сарторык.

— А перад тым, як зачыніцца ў рубцы, ён выглядаў моцна стомленым? — зноў задаў я пытанне.

— Не. Ён быў спакойны і ўпэўнены, — вымавіў Сарторык.

— Аты, выпадкова, якіх-небудзь дзівацтваў на караблі не прыкмячаў? — паставіў я пытанне крыху інакш.

— Якія дзівацтвы? — пацікавіўся Сарторык. — Хіба ў нас на зоркалёце штосьці здарылася?

— Ды не, нічога. Гэта я проста так спытаў, — паспяшаўся я ўхіліцца ад адказу.

Сэнсу працягваць з Сарторыкам размову больш не было. Я пажадаў яму прыемнага маслаіоннага абеду і, прайшоўшы ў каюту, у роздуме прыпыніўся ля стала. Ды што ж усё-такі назіраў Віхрын: міраж, прывід?.. Ці можа блюзніцца так праўдападобна? Можа. Хворы, стомлены мозг здольны стварыць любую ілюзію. У падобных рэчах я разбіраўся — гэта была мая праца. А калі гэта не прывід?.. I Віхрын сапраўды штосьці бачыў?.. Ад апошняй думкі мне стала вусцішна. Бо, як сцвярджае Сарторык, першы пілот быў зусім здаровы. Але наколькі можна давяраць Сарторыку? Ён жа ўсяго толькі машына, і ўся ягоная логіка — гэта логіка белага і чорнага. Вялізная частка свядомасці чалавека проста недаступная для яго ўспрымання.

Не распранаючыся, я прылёг на ложак. I толькі цяпер адчуў страшэнную стомленасць у целе. Патрэбна было звесці ўсе факты ў агульны ланцуг, але я разумеў, што зрабіць гэта сёння ўжо не здолею. Мой мозг быў занадта затарможаны і перанапружаны. Ён адмаўляўся што-небудзь узважваць, аналізаваць, вылічваць.

Я праспаў гадзін з пяць, прапусціў абед, прыход Вольгі. I толькі пад вечар, прыняўшы халодны душ, сеў расчытваць запісы капітана Хорста, якія пераклала і прынесла ў час майго сну Вольга. Уласна, гэта быў яшчэ не сам дзённік, а толькі невялічкі тлумачальны ўступ да яго, даволі бязладны і марнаслоўны. На жаль, ён пакуль не праліваў святла на тыя падзеі, што адбыліся некалі тут, на Саксце. Зрэшты, мяркуйце самі...

4. Дзённік капітана Хорста

Я, лейтэнант касмічнага флота Джэк Хорст, капітан трыццаць шостай зорнай экспедыцыі, звяртаюся да тых, хто знайшоў мае запісы. Ведайце, лёс сыграў з вамі страшэнны жарт, закінуўшы, таксама, як аднойчы і нас, на гэту праклятую шэрую шэльму...

Сёння ЗО лістапада 2051 года, аўторак, ІО гадзін 32 хвіліны... Зрэшты, гэта па нашым карабельным гадзінніку. Жывым з усяго экіпажа застаўся толькі я. Але я ведаю, хутка надыдзе Гмая чарга... Гэта пачвара ўжо ў калідоры... Учора яна забіла Кэт. Я зачыніўся ў лабараторыі. Зусім мала ежы і кіслароду. Падобна на тое, што больш чым суткі мне не пратрымацца. Таму спяшаюся паведаміць вам нашу жахлівую гісторыю, паколькі ўчора бачыў: гэта пачвара знішчыла бартавы сшытак...

Але спярша заклінаю: калі ў вас ёсць хоць самая малая магчымасць, уцякайце з гэтай страшнай планеты! Зараз жа! Неадкладна! Не марудзьце і секунды!.. Інакш з вамі здарыцца непапраўнае... Зрэшты, усе нашы зямныя кашмары ў параўнанні з гэтым — проста нішто!..

Але пра ўсё па парадку. I перш за ўсё пра тое, як я стаў удзельнікам гэтай бязглуздай вар'яцкай касмічнай экспедыцыі...

Здарылася гэта роўна два гады таму. Трэба сказаць, тады, нібы стары, прыбіты хвалямі да берага карабель, я трывала сядзеў на мелі. У кішэні ў мяне не было ні цэнта. Увесь мой капітал, больш за два мільёны долараў, які я назапасіў за пятнаццаць гадоў касмічнага бадзяння і які неабачліва ўклаў у адну гандлёвую фірму, як той казаў, бы ў ваду кануў. Па прылёце з Марса на Зямлю я знайшоў тую фірму збанкручанай, а разам з ёю і сябе. Настрой у мяне быў, вядома ж, самы паганы. Я нудзіўся ў сваёй двухспальнай кватэры ў Вашынгтоне і з глыбокім жалем думаў пра адпачынак на цёплым аксамітавым беразе Карыбаў, якому ўжо не суджана было адбыцца, злаваўся на гэты шалёны сучасны свет, у якім у адно імгненне можна стаць жабраком... У такім вельмі дрэнным настроі мяне і заспеў дома містэр Дзёрг, агент Сусветнага касмічнага астрафлоту. Ён быў у чорным касцюме, які ў абліпку сядзеў на яго мажным целе, у белых пальчатках і квяцістай кашулі. Маленькія з'едлівыя вочы, што заплылі ад тлушчу, пільна прабегліся па крэсле-круцёлцы, у якой я напаўляжаў, закінуўшы нагу за нагу, потым на імгненне позірк прыпыніўся на бутэльцы рому, што стаяла з краю невялічкага пісьмовага стала.

— Рады вас бачыць, містэр Хорст, цэлым і здаровым, — зычліва вымавіў ён, амаль не адкрываючы рота. — Бачу, вы вырашылі крыху расслабіцца... Што ж, на тое ён і адпачынак...

Я ледзь не абурыўся, пазіраючы проста ў вочы гэтаму трыбухатаму прайдзісвету, які стаяў насупраць стала. Ці не верх нахабства пачынаць размову, наступаючы на балючы мазоль? Які тут адгіачынак, які там добры настрой, калі ты голы і пусты, як той выпатрашаны індык. Але ўсё ж я стрымаў свой гнеў, хаця і не прамінуў з'едліва прамовіць:

— Я таксама рады вас бачыць, містэр Зорны турэмшчык. Ну, з чым завіталі ў госці на гэты раз?

Пасланец па маю душу кісла ўсміхнуўся і сеў у свабоднае крэсла.

— Чаму турэмшчык, містэр Хорст? Сябар і шчыры прыхільнік вашага .навігатарскага таленту...

— Ну, і што вы хочаце мне сёння ўзычыць, містэр Сябар? Ці не энную колькасць гадоў зняволення на якой-небудзь спарахнелай касмічнай бляшанцы? — вымавіў я іранічна.

Пра касмічнае прыватнае агенцтва, якое зараз прадстаўляў гэты тоўсты пыхлівы гусак з вялікім тлустым носам і маленькімі ружовымі вушамі, я чуў даволі шмат. Яно займалася распрацоўкай і ажыццяўленнем далёкіх касмічных палётаў якія былі не толькі вельмі рызыкоўныя і небяспечныя, але нават часта і авантурныя. Таму кожны астранаўт, які хоць крыху паважаў сябе, лічыў за лепшае не мець з ім аніякіх спраў. У любы іншы момант я, не раздумваючы, выгнаў бы гэтага прайдзісвета за дзверы, але сёння, калі ў мяне ў кішэні зеўрала вялікая чорная дзірка, я быў згодны выслухаць нават і чорта.

Зорны вярбоўшчык, перасмыкнуўшыся, уважліва зірнуў на мяне.

— Мы хочам прапанаваць вам вельмі незвычайнае падарожжа, містэр Хорст. — нягучна заявіў ён, бо, відаць, вырашыў са мною больш не цырымоніцца і адразу перайсці да справы. Рыба, як той казаў, ужо на кручку. — Вы ж пэўна ведаеце пра гаротны стан нашай Зямлі. Карысныя выкапні яе на зыходзе. Нашай цывілізацыі пагражае калапс. Толькі смелыя ідэі і адважныя людзі здольныя ёй дапамагчы. Вы, безумоўна, чулі пра нядаўнія адкрыцці ў Альфы Цэнтаўры двух спадарожнікаў?

Я сцвярджальна кіўнуў галавою. Планеты, якія назваў лавец касмічных душаў, былі адкрыты абсерваторыяй Месяца. Яны належалі да зямной фупы і пакуль былі мала вывучаныя.

—Дык вось, — працягнуў зорны агент, — многія вучоныя мяркуюць, што тыя планеты не толькі вельмі багатыя на карысныя выкапні, але і нават прыгодныя для жыцця. Мы хочам высветліць, ці праўда гэта? I больш вартага чалавека, чым вы, на пасаду капітана экспедыцыі мы не бачым, містэр Хорст. Безумоўна, усякая праца павінна аплачвацца. Мы ведаем — вы маеце цяпер пэўныя матэрыяльныя цяжкасці...

Мяне злёгку перасмыкнула. Д'ябал, гэта ён пра мае грошы, якія загадалі доўга жыць. Зразумела, ёсць цяжкасці, інакш ці стаў бы я весці з табою размову, свінячы лыч... Я ў думках вылаяўся, паслаў зорнага вярбоўшчыка туды, куды толькі было магчыма.

Ён жа дагаворваў:

— Мы прапануем вам два мільёны. Згадзіцеся, гэта вельмі значная сума...

Я к толькі містэр Дзёрг змоўк, я ў роздуме ўтаропіўся на столь. Так я і ведаў: мне прапаноўвалі чыстую авантуру. Ляцець за блізкі свет — туды, дзе яшчэ ніколі не ступала нага чалавека. Доўгія гады добраахвотнага зняволення ў металічнай дамавіне. Але выбару ў мяне не было. Адмовіцца і гібець на Зямлі? Не, лепш гэтая ссылка...

Узняўшыся з крэсла, я дацягнуўся рукою да бутэлькі, што стаяла на стале, адкаркаваў яе, наліў ром у келіх і залпам выпіў. Потым перавёў позірк на зорнага агента, які ўважліва сачыў за мною.

— Два мільёны цяпер і яшчэ тры — адразу пасля майго вяртання на Зямлю, містэр зорны Сябар, ды трохмесячны адпачынак на аксамітавым беразе Карыбаў, каб паправіць здароўе, — нарэшце ціха вымавіў я.

Я мог бы прадаць сябе і даражэй. Гэты тупы фанабэрысты гусак, што сядзеў насупраць мяне, пагадзіўся б на любую маю прапанову, я ніколькі не сумняваўся ў гэтым. Таму што на сённяшні дзень на Зямлі былі толькі два навігатары, якія ляталі за арбіту Сатурна, — Нік Бён і я. Усе астатнія знаходзіліся ў палётах. Але мне было на ўсё начхаць. Калі, канечне, пашанцуе вярнуцца з бязглуздай вандроўкі, мне хопіць тады і паловы тых грошай, што я папрасіў, каб заможна і бесклапотна дажыць на Зямлі свой век... Містэр Зорны турэмшчык кіўнуў галавою.

— Мы прымаем вашы ўмовы.

— I яшчэ, — хутка дадаў я, прымусіўшы свайго суразмоўцу насцярожыцца, — хто складзе мне кампанію ў гэтым незвычайным падарожжы?

— Вы іх наўрад ці ведаеце, — пачуўся хуткі адказ. — Гэта містэры Стывен, Нарсан, Мотсан і міс Бланш. Хачу вас запэўніць: гэта вельмі смелыя людзі.

Я абыякава ўздыхнуў. Містэр Тоўсты нос казаў праўду. Я нікога не ведаў з гэтых л юдзей.

— Пагадненне, калі вы не супраць, падпішам заўтра, — дадаў Дзёрг і падхапіўся з крэсла.

Ледзь толькі ён развітаўся і схаваўся за дзвярыма пакоя, я, дацягнуўшыся да невялікага камп'ютэра, што стаяў на стале, таропка набраў на клавіятуры тыя імёны, якія пералічыў хвіліну таму зорны агент. Не прайшло і некалькі секунд, як на экране з банка дадзеных, зменьваючы адзін аднаго, марудна паплылі запісы:

«Містэр Майкл Стывен... 42 гады, рост 185 см... Бастонская астрафізічная акадэмія, год заканчэння — 2033-ці... Апошняе месца працы — Марсіянская патрульная служба... Звольнены чатыры месяцы таму за прыхільнасць да спіртных напояў і азартных гульняў...

Містэр Нік Нарсан... 35 гадоў, рост 177см... Ныофаўндлендскаялётная школа — 2037 год. Пілот-атамшчык другога класа... Разведзены... 16 касмічных палётаў... Браў удзел у забароненай ААН расісцкай партыі «Зямля для белых»... Апошняе месца працы — Касмічнае пасажырскае агенцтва... Звольнены тры месяцы таму за адмову пілатаваць карабель з афрыканскімі рабочымі на борце...

Містэр Гары Мопсан... 34 гады, рост 178 см...Еўрапейская астрафізічная акадэмія, год заканчэння — 2038-мы. Астрабіёлаг першага класа... Халасты... 10 касмічных палётаў... Апошняе месца працы — Еўрапейскае патрульнае космаагенцтва... Звольнены па стану здароўя. Прайшоў курс псіхатэрапіі...

Міс Кэт Бланш... Бландзінка... 25 гадоў, 168 см... Вышэйшыя курсы касмічныхсцюардэс... Медыцынскі каледж... Урач-сцюардэса трэцяга класа... 4 касмічныя палёты... Міс Космасцюардэса Венеры. Апошняе месца службы — Марсіянскі ваенны флот... Звольнена па скарачэнні штатаў...»

У абурэнні я выключыў камп'ютэр. Так і ведаў: кампанія, з якой мне неўзабаве давядзецца зрабіць вялікі зорны шпацыр, і сапраўды выглядала сумніўна.. П'яніца-інжынер, заўзяты расіст, вучоны дурань і пыхлівая, самаўлюбёная гуска! Вясёленькае будзе з імі падарожжа! Балазе, што хоць не ўручылі зусім жаўтаротых юнакоў!

Адкінуўшыся ў крэсле, я некалькі хвілін тупа пазіраў у акно. Вылічваць і разважаць над тым, хто менавіта з гэтай чацвёркі — тайны агент фірмы, якому даручылі сачыць за мною, цяпер мне не хацелася. А ў тым, што ён сярод іх ёсць, я не сумняваўся. Бо занадта хутка і лёгка зорны вярбоўшчык згадзіўся з названай мною сумай... Ці не ад таго ён гэта зрабіў, што быў проста ўпэўнены: я не вярнуся з зорнай вандроўкі. назад на Зямлю? Не, глыбокапаважаны сэр Дзёрг, так лёгка вам мяне не адолець. Я яшчэ пагуляю з вашым горанаглядчыкам, як бы вы яго моцна і надзейна не загрыміравалі... Для гэтага ў мяне будзе час...

Я дапіў ром, узяў з паліцы дзённік і зрабіў у ім першы запіс:

«30 лістапада 2049 года...

Настрой проста паганы. У кішэні ні цэнта. Фірма, у якой я змяшчаў усе свае зберажэнні, згалела, а разам з ёю я. Прыходзіў містэр Дзёрг. Пагаманілі вельмі міла... Даў згоду ляцець ліха яго ведае куды і навошта... Што з усяго гэтага выйдзе, і ці вярнуся калі-небудзь на Зямлю? Падобна, гэта ведае толькі адзін Бог...»

Раздзел чацвёрты НЯБАЧНАЯ ЗДАНЬ

1. У палоне камянктай планеты

Увесь наступны дзень мы займаліся апрацоўкай і аналізам тых дадзеных, што здабылі на «Аталанце». Вечарам усе, акрамя Віхрына, якому капітан пакуль прадпісаў пасцельны рэжым, сустрэліся ў кают-кампаніі. Настрай, трэба сказаць, у кожнага з нас быў не самы лепшы. Знявечаны «Аэрон», змярцвелая, пакінутая экіпажам «Аталанта», да таго ж невядома якімі вятрамі закінутая сюды, на Сакст, сапсаваны наш асабісты зоркалёт, ягонае дзіўнае выратаванне, загадкавае здарэнне з Віхрыным... На жаль, мы не знаходзілі пакуль тлумачэння ўсім гэтым больш чым таямнічым падзеям.

— Калі ласка, абмяркуем усё яшчэ раз, — паволі прайшоўшыся па каюце, прапанаваў Зураў. Ягоны голас быў упэўнены, твар спакойны і засяроджаны, але ўсё ж у вялікіх цёмна-вішнёвых вачах капітана чытаўся ледзь улоўны цень занепакоенасці. — Пачнём з «Аэрона». Пётр Трафімавіч, што паказвае аналіз пашкоджанай часткі корпуса станцыі? Калі, прыкладна, на яе напалі?

— З месяц таму, — адарваўшы вочы ад стосіка папер, што ляжалі на надзіманым стале, нягучна кінуў Лукаў. Ён устаў з крэсла, прайшоў да камп'ютэрнага люстэрка. — Характар, накіраванасць, глыбіня разрэзу, строгая аплаўленасць металуўадзін бокяскрава гавораць пратое, што станцыя была пашкоджана за лічаныя секунды. Кім? Якой энергіяй і навошта? — Кібернетык паціснуў плячыма. — Пакуль можна толькі гадаць...

— А «Аталанта»?.. Калі ўсё здарылася з ёю?

— Што датычыцца «Аталанты»... — Лукаў на секунду задумаўся. — Трагедыя з ёю здарылася вельмі даўно. Пра гэта сведчыць тоўстая нарасць на яе абшыўцы. Як гэта здарылася і пры якіх абставінах? Пакуль не зразумела. Шмат што магло б сказаць даследаванне астанкаў экіпажа карабля, але іх пакуль мы не адшукалі.

— Як жа яна трапіла сюды, на Сакст? Яго і Зямлю аддзяляюць больш за сорак светлавых гадоў! — хутка спыталася Вольга.

— Гэта ўсё выбрыкі так званай гравітацыйнай чарвяточыны, у якую карабель трапіў на мяжы Сонечнай сістэмы, — адказаў Лукаў, не ўдаючыся ў падрабязнасці. — Падарожжа па ёй заўсёды адбываецца амаль імгненна.

— А што паказвае аналіз сухіх плям у адсеках зоркалёта? — пацікавіўся капітан.

— Іх хімія вельмі незвычайная, — прамовіў кібернетык. — У асноўным — рэдказямельныя элементы... Даволі складаная структура. Але сцвярджаць, што гэта рэшткі якога-небудзь жыцця, пакуль нельга. Можа, тут проста вынік узаемадзеяння хімічных элементаў карабля з навакольным асяроддзем...

— Андрэй Мікалаевіч, — павярнуўшыся да мяне, спытаў капітан, — у вас ёсць што дадаць па «Аталанце»?

— На жаль, зусім няшмат, — кінуў я, падняўся з крэсла, зачытаў пасланне капітана Хорста, якое было адрасавана нам.

Зураў узяў паўзу, відаць, разважаючы над пачутым, потым ціха прамовіў:

— Вы лічыце, нам і сапраўды патрэбна сцерагчыся? Я ў адказ толькі паціснуў плячыма.

— Абачлівасць, вядома ж, не пашкодзіць.

— Паслухаем біёлага, — капітан перавёў позірк на Волыу. — Што гаворыць даследаванне навакольнага асяроддзя?

Лукаў сеў у крэсла, прапусціў да пляскатага люстэрка Сонцаву.

— Мы ўзялі больш за тры сотні проб грунту і паветра планеты, — пачала дзяўчына. — Пакуль аніякіх прыкмет жыцця, нават самага прымітыўнага. Праўда, мы даследавалі толькі малую частку планеты. Атрыманы таксама здымкі яе адваротнага боку.

Дзяўчына паволі падышла да вялікага відэаэкрана, устаноўленага ў канцы залы. Ён асляпляльна бліснуў, потым затуманіўся пералівамі фарбаў. Аблічча планеты, адлюстраванае на ім, было змрочнае і жудаснае. Праз хвіліну, змяняючыся, паплылі відарысы. Дакладная настройка дазваляла змяняць павелічэнне, разглядваць паверхню планеты ў розных палосах спектра. Перад намі праносіліся бурыя пласкагор'і, камяністыя раўніны і ўпадзіны. Апошні відарыс паказаў ценевыя горы, якія рэзка вылучаліся на фоне неба, ахопленага зарывам. Нідзе не варухнулася жыццё, не было бачна нават самага малога следу разумнай дзейнасці. Вольга патушыла экран. Мы доўга сядзелі моўчкі.

— Ці ёсць якія-небудзь думкі? — нарэшце парушыў цішыню капітан. — Прапановы?

Прыпыніўшыся ля ілюмінатара, ён некалькі секунд заклапочана ўзіраўся ў цемру, якая згушчалася за тоўстым шклом.

— Значыцца, думак няма, — ціха сказаў ён. — Што ж, тады вернемся да асабістых спраў. Пётр Трафімавіч, як я разумею, наша «Полымя» пакуль не зможа ўзляцець?

— Цяжка штосьці сказаць, — хутка адказаў кібернетык. — Галоўным рухавіком займаецца Сарторык. Але пакуль нават мы не ведаем, дзе паломка і наколькі яна сур'ёзная.

— А што паказвае карабельны камп'ютэр?

— З ім адбываецца штосьці дзіўнае, — нявесела прамовіўЛукаў. — Ён сцвярджае: рухавік цэлы. Падобна, камп'ютэр таксама выйшаў са строю, хаця на праверачныя заданні ён адказвае дакладна.

— Значыцца, мы ў палоне ў Сакста, — ціха ўздыхнуў Зураў.

— Падобна да таго, — неахвотна кіўнуў галавою Лукаў. — I хуткай дапамогі з Зямлі нам чакаць не варта. З-за спынення рухавікоў мы яе не можам запрасіць. Застаецца толькі чакаць, калі нас спахопяцца. Гэта здарыцца не раней, як праз чатыры месяцы. Пакуль падрыхтуюць экспедыцыю, пашлюць... Выратавальны зоркалёт прыляціць да нас толькі праз год...

— Вось дык навіна, столькі часу прасядзець зняволеным на гэтай мілай шэрай шэльме, — уздыхнуў я.

— Як у нас з рэсурсамі? — пацікавіўся ў Сонцавай капітан.

— Вады, кіслароду і сухіх прадуктаў хопіць амаль на цэлы год, — адказала дзяўчына. — А вось са свежай гароднінай і садавінай вельмі дрэнна. Аранжарэя пакуль спынена. I аднавіць яе працу нельга, калі мы не пададзім цяпло ў найбліжэйшыя тры-чатыры дні.

— Я паспрабую павялічыць магутнасць малога рухавіка, — нягучна прамовіў Лукаў.

— Тады пытанне адпадае, — сказала Вольга.

— I ўсё ж будзем берагчы прыпасы, — прамовіў Зураў. — Заўтра дэталёва агледзім «Аэрон». Трэба трапіць усярэдзіну яго. Можа, уцалелі якіясьці запісы...Таксама даследуем вакол яго мясцовасць. Павінныж дзесьці застацца хоць нейкія сляды...

2. Знаходка Вольгі

Саксцянскі досвітак мы сустрэлі ў дарозе...

Цёмна-алавянае неба спачатку пабарвавела на ўсходзе, потым зрабілася чырвона-крывавым. На гарызонце паказаўся вялікі дыск ружовага сонца. Ягоныя яркія промні паволі асвяцілі вяршыні далёкіх гор, пасля мяжа святла марудна і няўхільна папаўзла ўніз па скалістых схілах, разганяючы і адсоўваючы чарнільную чарнату.

Набраклая чырванню зорка, што выплыла з мора безыменных пікаў, узабралася ў цэнтр неба і маўкліва павісла над жоўта-папялістай раўнінай, шчодра паліваючы яе яркімі і бязлітаснымі промнямі.

У планеталёце зрабілася душна. Тонкая металічная абшыўка, нагрэўшыся, стала падобная на гарачы электрычны прас. Дыхаць рабілася ўсе' цяжэй і цяжэй. Дацягнуўшыся да пульта, Зураў уключыў ахаладжальнікі. Мы з палёгкай уздыхнулі, калі запрацавалі кандыцыянеры, і з іх падзьмула свежае паветра.

Наша «Страла» плаўна плыла над паверхняй планеты. Пад намі па-ранейшаму не было ніякіх прыкмет жыцця. Стрэякі прыбораў, здавалася, замерлі на шкалах. Яны не адзначылі ніводнага руху і шолаху ўнізе: там панавала поўная цішыня. На паверхні Сакста не было нават ветру. Толькі голыя, змрочныя скалы і камяні..:

— Мусіць, нам і сё'ння не адшукаць гэтых загадкавых саксцян, — сумна ўздыхнула Волыа. — А можа, яны днём спяць, а гуляюць ноччу?

— А як жа, — весела ўсміхнуўся я. — Цяпер нясцерпная гарачыня, а ноччу проста «лёгенькая» прахалода — аж мінус 70 градусаў па Цэльсію. Самы час выпіць кавы і заняцца справамі. Напрыклад, пасадзіць наша «Полымя».

— Лічыце, аварыя нашага зоркалёта, што здарылася на арбіце, гэта іх рук справа? — спытала ў мяне жартаўліва дзяўчына, але я не паспеў адказаць на яе пытанне.

Наша «Страла» ўзляцела ўгору і паволі заслізгацела над пікападобнымі вяршынямі гор. Мы прыклаліся да назіральных шчылін. З вышыні птушынага палёту горы нагадвалі індзейскае паселішча. Было штосьці чароўнае і загадкавае ў іх стройных высокіх бура-карычневых шэрагах, якія цягнуліся да самай лініі гарызонту. Правільныя пікі і зубцы, быццам вігвамы, тоўпіліся ўнізе, распаленыя ж камяні, што былі раскіданы паміж імі, здаваліся зыркімі вогнішчамі. На жаль, гэта быўтолькі міраж. Прылады не выяўлялі сярод выпаленых сонцам пікаў і скал якога-небудзь жыцця.

«Страла» нарэшце мінула горы, марудна паплыла над бурым пласкагор'ем.

— Увага, зніжаемся. Наперадзе аб'ект, — нягучна вымавіў Зураў і пацягнуў руль вышыні на сябе...

Мы патрацілі гадзіны дзве, перш чым, паддаўшыся лазернаму промню, што апісваў круг за кругам, наглуха зачыненыя тоўстыя дзверы «Аэрона» нарэшце гайдануліся і з грукатам паляцелі на грунт. Лукаў прыняў высунуты на тонкім штатыве да корпуса станцыі доўгі і круглы, бы тэлескоп, бронзавы апарат, а ў чорную дзірку, што зазеўрала ў чэраве «Аэрона», кінуў лесвіцу.

Праз некалькі хвілін яна паволі падняла нас у апраметную цемру. Мы запалілі на шлемах ліхтары. Яркія ружовыя промні зашнарылі па шэрых лускаватых сценах уваходнага шлюза, выхопліваючы з чарнаты мёртвыя шкалы прылад, бурыя герметычныя трубы паветраачышчальнікаў, пакуль нарэшце не ўпёрліся ў тоўсты металічны люк, які прыкрываў уваход унутр карабля. На наша шчасце, ён быў злёгку прычынены — роўна настолькі, каб праз ягоную шчыліну мог спакойна прайсці чалавек.

— Прашу ўсіх быць вельмі асцярожнымі і ўважлівымі. Магчымы пашкоджанні і дэфармацыя перагародак адсекаў — прамовіў капітан і першы ступіў у цемру.

Калідор, які аказаўся за люкам і вёў унутр станцыі, быў даволі вузкі — у ім наўрад ці размінуліся б два чалавекі. Зігзагападобныўздым абцяжарваў хаду. Мы падымаліся ўгору цугам. Капітан ішоў першы, пільна аглядаючы дарогу. За ім рухаліся Лукаў і Вольга. Я ж замыкаў шэсце. Нідзе не свяціўся ніводны агеньчык, не мігцела ні адна шкала на прыборах. Маўчанне чорнага волата прыгнятала.

Быў поўдзень, калі мы дасягнулі верхняга яруса. У ім калідор пашырыўся, цягнуўся паралельна зямлі. Не прайшло і пяці хвілін, як мы, нырнуўшы ўневялічкі зацемнены праход, апынуліся ля кібернетычнага цэнтра. Той быў адчынены. Люк, які некалі шчыльна зачыняў уваход, ледзь трымаўся на завесах. Ен быў пагнуты і аплаўлены. Мы асцярожна зайшлі ўнутр цыгарападобнага памяшкання. Наватбеглага позіркухапіла, каб зразумець, што нашым спадзяванням зняць з памяці электроннага мозга «Аэрона» запісы не суджана здзейсніцца. Вылічальнага цэнтра проста не існавала. Ягонае дно працінала вузкая доўгая расколіна. На абодва бакі ад яе грувасціліся кучы аплаўленага металу і чорных апаленых правадоў. Некалі дасканалыя і дакладныя прылады, што стаялі ўздоўж сцен, цяпер, пагнутыя і сапсаваныя, злавесна пазіралі на нас сваімі пустымі патрэсканымі люстэркамі. Мы моўчкі глядзелі на змярцвелы мозг станцыі. Якія таямнічыя сілы прымусілі яго назаўсёды замоўкнуць? Хто і навошта нанёс смяротны ўдар у самае сэрца «Аэрона»?

— Пойдзем, — парушыў цішыню сумны голас капітана. — Трэба агледзець лабараторыю. Можа, там штосьці ацалела?

Мы вярнуліся ў калідор. Вылічальны цэнтр і лабараторыю раздзялялі два сярэднія ярусы. Таму нам давялося даволі доўга блукаць па зацемненых тунёлях, якія то зварочвалі ў бакі, то падымаліся і апускаліся, перш чым мы апынуліся ў кармавым адсеку. Промні нашых ліхтароў ледзь прабівалі апраметную цемру шырокага паўкруглага калідора. Зураў прасоўваўся каля сцяны, намацваючы яе рукою. Нарэшце ён знайшоў тое, што шукаў — дзверы вышынёю ў чалавечы рост, зачыненыя так шчыльна, што прыкмеціць іх можна было толькі па мудрагелістым геаметрычным малюнку на паверхні. Капітан паднёс да металу малюпасенькі акумулятар, абвёў ім контуры малюнка. Праз секунду пачуўся ледзь чутны піск. Дзверы ўздрыгнулі і ад'ехалі ўбок. Капітан ступіў у праход, павялічыў магутнасць свайго ліхтара. Яркае святло заліло прастору: нам адкрылася вялікае, метраў з сорак ушыркі, памяшканне ў форме куба. Я ўсхвалявана прабег вачыма па шматлікіх кабінах і напаўняльніках, якія месціліся ў дзве шарэнгі ўздоўж сцен, з палёгкай уздыхнуў. Лабараторыя была цэлая. Мы ішлі марудна ўздоўж герметычных кабін. На кожнай з іх былі прымацаваны шыльды: «Раўнінны грунт», «Горная парода», «Нізінны грунт»... Шкляныя колбы і прабіркі ўнутры кабін былі напоўненыя рэчывам.

Я перайшоў услед за капітанам да супрацьлеглай сцяны. Тут знаходзіліся пробы паветра планеты, якія былі ўзятыя на рознай вышыні. Адразу за імі пачынаўся раздзел: «Флора і фауна». Ягоныя капсулы і напаўняльнікі былі пустыя.

— Як бачыце, і «Аэрон» не адшукаў тут аніякага жыцця, нават самага прымітыўнага, — павярнуўшыся да мяне тварам, ціха кінуў Зураў.

— Таму і атрымаў удар у самае сэрца, — сумна заўважыў я. Капітан цяжка ўздыхнуў.

— Трэба забраць адсюль усе пробы і даставіць іх на «Полымя», — сказаў ён.

— Гляньце, што тут! — раптам пачуўся ў навушніках трывожны вокліч Вольгі.

Мы з капітанам таропка рушылі туды, дзе стаяла дзяўчына.

На шырокай металічнай панелі высокага паўкруглага шлюза, які цягнуўся ў глыбіню памяшкання, высвечваўся надпіс: «Нераспазнаныя аб'екты». Вольга стаяла ля прасторнай кабіны. Усярэдзіне за тоўстым ахоўным шклом быў відаць шарападобны металічны прадмет. Метраў чатыры-пяць у папярочніку, ён вісеў у паветры нерухома без усялякай апоры. Паверхня аб'екта свяцілася цьмяным срэбрам, ягоны корпус пакрываў цвёрды роўны слой. Мы ўсхвалявана пераглянуліся. Перад намі, безумоўна, быў штучны прадмет. Як не выклікала сумненняў і тое, што падабрала яго станцыя ўжо тут, на Саксце.

— Вось нам іяшчэ адзін доказ існавання загадкавых саксцян, — ціха сказаў Лукаў, які падышоў да нас.

— Паспрабуем перацягнуць на планеталёт, — не зводзячы вачэй з загадкавай знаходкі, прамовіў капітан. — Даследаванне яго зробім на базе...

Каб мы толькі ведалі тады, якую «цацку» прывязём на свой зоркалёт...

3. Таямнічае знікненне Сарторыка

Гарачае саксцянскае сонца ўжо завісла над гарызонтам, калі мы, разрэзаўшы разаком дно лабараторыі, усё тое, што змяшчалася ў ёй, перацягнулі на планеталёт. Дацягнуўшыся да серабрыстага пульта, капітан уключыў рухавікі. Наша «Страла» плаўна адарвалася ад грунту, узляцела ўгору. Ледзь толькі яна бязгучна паплыла над пясчанай раўнінай, Зураў схіліўся над перадатчыкам, выклікаў зоркалёт:

— «Полымя», я — «Страла». Мы вяртаемся на базу. «Полымя», адкажыце?

Мы напружана ўслухоўваліся ўмернае скрыпенне дынаміка. Нарэшце, ён чыхнуў.

— «Страла», я — «Полымя». Мы гатовы вас прыняць на борт, — пачуўся з гукаўзмацняльніка ціхі голас Віхрына.

Зураў з палёгкай уздыхнуў і сказаў у мікрафон:

— Анатоль Паўлавіч, мы вас чуем. Няхай Сарторык падрыхтуе вакуумную камеру. Ёсць адна цікавая знаходка.

Дынамік кашлянуў:

— Адну хвіліну. Я звяжуся з Сарторыкам. Я паслаў яго агледзець абшыўку.

Віхрын некалькі хвілін упарта маўчаў, потым усхвалявана прамовіў:

— «Страла», мы не можам пакуль падрыхтаваць для вас камеру. Сарторык... З ім штосьці дзіўнае... Ён не адказвае на мае запыты. Я не бачу яго таксама на экранах вонкавага кантролю. Няма нават кароткіх імпульсаў. Адчыняю для вас галоўны шлюз. Хутчэй вяртайцеся.

— Анатоль Паўлавіч, мы хутка будзем. Пакуль не рабіце ніякіх захадаў, — хутка кінуў у мікрафон капітан. — Пашукаем Сарторыка па прылёце.

Зураў выключыў сувязь. Мы моўчкі пераглянуліся. Толькі не хапала нам у дадатак да ўсяго гісторыі з Сарторыкам.

— Можа, кудысьці адышоўся ад зоркалёта? — няпэўна разважала Вольга.

— Вы думаеце пра Сарторыка, як быццам ён адзін з нас, — запярэчыў дзяўчыне кібернетык. — А ён — толькі камп'ютэрная машына, у якую закладзена праграма. Акрамя таго, лакатары ўбачылі б Сарторыка на адлегласці ў некалькі дзесяткаў міляў. Тут штосьці іншае.

Мы заспяшаліся на базу, павялічыўшы хуткасць планеталёта. Знікненне Сарторыка насцярожвала нас.

Не прайшло і дзесяці хвілін, як, імкліва слізгануўшы ўніз, наша «Страла» прышвартавалася да зоркалёта. Капітан тут жа выклікаў рубку:

— «Полымя», я — «Страла». Мы на борце. Ёсць якія-небудзь навіны пра Сарторыка?

— Пакуль няма, — млява прамовіў дынамік. — Я па-ранейшаму не назіраю яго на экранах. Хаця, пачакайце-пачакайце... На сярэднім штосьці заварушылася. Так, невялічкія кропкавыя ўспышкі ў кармавым адсеку... Зараз я навяду рэзкасць. Верхняя палуба, дапаможны шлюз... Сігналы ідуць менавіта адтуль. Але яны вельмі слабыя...

— Анатоль Паўлавіч, не губляйце Сарторыка з вачэй, — коратка загадаў капітан. — Мы зараз падымемся туды.

Спусціўшыся з планеталёта на падлогу шлюза, Зураў ступіў на стужку эскалатара, якая бязгучна плыла ўгору. Мы з Лукавым рушылі за капітанам. Сцішанасць, перарывістасць сігналаў ад Сарторыка гаварылі пра тое, што ё'н цярпеў бедства. I нам патрэбна было спяшацца. Зняўшы з сябе ў пераходнай камеры скафандры, мы прайшлі ў галоўны калідор. Крыты шкляны ліфт даставіў нас на верхнюю палубу. У дапаможным шлюзе панавала цемра. Зураў запаліў ручны ліхтар. Ступіўшы да вялікага круглага люка, ён уважліва абмацаў яго рукамі.

— Разгерметызацыі адсека няма, — суха канстатаваў ён. Мы перавялі позіркі ў глыбіню шлюза.

Сарторык ляжаў крокаў за восем ад нас, прытуліўшыся маленькай галавою да сцяны. Ён быў нерухомы, ягоныя вялікія шкляныя вочы не свяціліся зусім. Наблізіўшыся да Сарторыка, я абвёў ліхтаром ягонае тулава і міжволі ўздрыгнуў. Тонкая металічная абшыўка на грудзях была разрэзана паралёльна рукам, быццам па ёй прайшліся лазерным промнем. З-пад яе вытыркаліся металічныя вантробы робата.

— Можа, гэта ўдар якіх-небудзь прыродных электрычных сіл? — выказаў я здагадку.

— Непадобна. Здаецца, канструкцыяй нашага Сарторыка хтосьці зацікавіўся, — сумна ўздыхнуў Лукаў.

– Хацеў бы я ведаць? — задуменна прамовіў капітан.

У ілюмінатары ўжо была чарнільная цемра, калі, даставіўшы Сарторыка ў тэхнічную лабараторыю, я прайшоў у сваю каюту і стомлена апусціўся ў крэсла. Насоўвалася саксцянская ноч: доўгая, халодная, змрочная. Я зірнуў на гадзіннік. Была палова дзесятай.

Я падсунуў да сябе аркуш паперы, які ляжаў на стале, паспрабаваў спалучыць у ланцуг усе тыя падзеі, якія здарыліся на Саксце і якім пакуль мы не знаходзілі тлумачэння. Я выпісаў іх у слупок у тым парадку, як яны адбываліся. Карціна атрымлівалася даволі цікавая:

«Загадкавае з'яўленне «Аталанты» і знікненне яе экіпажа...

Дзіўныя радыеімпульсы, якія зафіксаваў «Аэрон» адразу пасля сваёй пасадкі на Сакст і пачатку даследавання гэтай планеты... Пашкоджанне станцыі за некалькі тыдняў да нашага прылёту невядомай прамянёвай зброяй...

Таямнічая аварыя на арбіце нашага зоркалёта і яго не менш загадкавае выратаванне...

Дзіўныя «паводзіны» Віхрына...

Асабістае «няўтульнае» адчуванне чужога позірку...

Незвычайная знаходка Вольгі на «Аэроне»...

I нарэшце — гэта сённяшняе таямнічае здарэнне з Сарторыкам...»

Паслядоўнасць усіх гэтых падзей выглядала не выпадковай. Несумненна, за ёю штосьці хавалася. Але што? Я адчуваў, ключ да разгадкі быў дзесьці зусім блізка. Не хапала толькі нейкага малюпасенькага звяна ці танюткай мазаікі. Але дзе схавана тое звяно? У знаходцы Вольгі? Унутры «Аталанты», «Аэрона»? Дзе?

Я ў роздуме павярнуў галаву і ўздрыгнуў. У шырокім прамавугольным люстэрку, што вісела на сцяне, была відаць частка каюты. Там штосьці варушылася. Я ўскочыў на ногі, але тут жа зразумеў: гэта маё асабістае адлюстраванне.

Я сеў у крэсла, стомлена зірнуў на свежыя старонкі запісаў капітана Хорста, якія ляжалі ў канцы стала. Іх пераклала і прынесла мне Вольга яшчэ да сённяшняга адлёту з карабля. Магчыма, разгадка хавалася ў іх. Але чытаць і аналізаваць дзённік у мяне ўжо не было сілы. Мае вочы зліпаліся, стомленасць валіла з ног... Я прайшоў да ложка, не распранаючыся прылёг.

Да запісаў звярнуўся толькі раніцай...

4. Дзённік капітана Хорста

12 снежня 2049 года. Мыс Надзеі. Каемадром Ёрка: 10 гадзін 42 хвіліны...

Наша «Аталанта», названая так у гонар знакамітай грэчаскай паляўнічай, застыла ў перадстартавым чаканні. За ілюмінатарам — урачыстая цырымонія. Нейкі цыбаты пыхлівы гусак у зялёным касцюме з фірмы, што нас завербавала, чытае прамову. Па левым борце грае духавы аркестр. Нехрысці! Мы яшчэ не паляцелі, а яны ставяць ужо на нас крыж, дакладней — на мне. Не, высокапаважаныя сэры! Я так проста не здамся! Я абавязкова знайду вашага наёмнага забойцу, як бы вы яго добра не загрыміравалі. I тады мы яшчэ пабачым, хто з нас ёсць котка, а хто мышка...

Нарэшце загад на ўзлёт. Наша маладая «бабулька» стартавала так, што ў мяне перахапіла дыханне — проста прыціснула ўсяго да крэсла... Гэты чортаў апівон Стывен утапіў рычаг пуску на поўную шпульку...

13 гадзін 23 хвіліны...

Падаўся нарэшце ўперад і нават змог пашавяліць рукою. Мы прашылі атмасферу Зямлі. Стывен робіць паварот... Здаецца, усё абышлося. Мы ляглі на курс дакладна. Падобна, што Майкл ужо ачомаўся. Праз чатыры хвіліны ўключыцца трэцяя ступень, і рух рэзка паскорыцца. Трэба падрыхтавацца да перагрузкі...

12 лютага 2050 года... 14 гадзін 26 хвілін...

Перасяклі арбіту Марса... Хуткасць амаль гранічная. Усе сістэмы карабля працуюць зладжана. За імі назірае Нік. I пакуль, стукаю пальцам па дрэву, ніводнага збою... Побач са мною ў крэсле сядзіць Гары. Худы, тонкі, як трэска, з ссунутымі на лоб акулярамі і няголеным прышчатым тварам, ён нагадвае гароднае пудзіла. Відаць, усе вучоныя крыхудзівакі. Гары не выключэнне. Бы тое малое дзіця, прынік да ілюмінатара і не зводзіць з зорак вачэй. Быццам бачыць іх упершыню...

Кэт падала гарбату. Яна проста чараўніца! Мілы тварык, пышныя бялявыя валасы, доўгія стройныя ногі... Нездарма ж яе назвалі міс Венера!.. Я б не адмовіўся правесці з ёю уік-энд...

Ад кампліменту наконт свайго хараства жанчына проста расцвіла ў чароўнай усмешцы. Цікава, ці можа Кэт быць агентам? Не, як быццам на тое не падобна. Але ўсё ж такі трэба быць з ёю пільным. Жаночая прыгажосць — зброя безадказная...

ЗО красавіка...

У палёце ўжо амаль 5 месяцаў. Набліжаемся да Юпітэра. Перайшлі на пазменнае дзяжурства. Цяпер нясе вахту Майкл. Тры дні таму я абшукаў ягоную каюту і знайшоў... аж цэлыя тры скрынкі рому! Усё выкінуў у бязважкасць. Цяпер Стывен маўклівы і пануры, але затое цвярозы...

Пасля абеду зазірнуўда Ніка. Уся ягоная каюта ў лозунгах. Не жылы пакой, а нейкі агітацыйны цэнтр! «Зямля для белых!», «Уратуем свет ад чорнай чумы!» — усе сцены завешаны падобнай лухтою. Я паспрабаваў з Нікам пагаварыць, але ў адказ пачуў палкую расісцкую прадмову. Не, ён проста псіхастэнік. Такіх трэба абыходзіць за вярсту...

Ці, можа, гэта ўсё толькі шыльда, прыгожая уніформа для агента? У любым выпадку з Нікам трымаць вуха трэба востра...

12 траўня...

Позні вечар па нашым карабельным гадзінніку... Але спаць зусім не хочацца...

Учора змяніўся з вахты, прыняў душ, разгладзіў ложак, і раптам стук у дзверы. Адчыняю — на парозе Кэт. У доўгай празрыстай блакітнай сукенцы, у руках паднос, на твары мілая чароўная ўсмешка...

— Хочаце кавы, капітан...

Што ж, рана ці позна гэта павінна было здарыцца... Потым у ложку я спытаўся ў Кэт:

— Чаму ты прыйшла да мяне?

— Чаму-чаму, — загадкава ўсміхнуўшыся, яна, бы котка, пацерлася аб мой бок. — Ты іншы... Не такі, як гэтыя тупіцы Нік і Майкл. Ты дужы і разумны...

— Ты хочаш сказаць, — млява прамовіў я, — што я табе падабаюся?

— Не ведаю, можа, — Кэт пяшчотна правяла пальцамі па маёй шчацэ. Усё вы, мужчыны, хочаце ведаць...

Раніцай мы разам з Кэт, Гары і Майклам, як нічога не было, пілі гарбату...

Ці не паўторыцца ўсё з Кэт і сённяшняй ноччу?

I ўсё ж, чаму яна выбрала менавіта мяне? Таму што я і сапраўды ёй спадабаўся? Ці, можа, яна хоча проста ўцерціся ў давер'е? I ці не прыгрэю я на сваіх грудзях падкалодную гадзюку? Хто ведае... Бойся данайцаў, што дарункі прыносяць, так, здаецца, казалі ў старажытнасці.

Хто ж усё-такі з іх твой будучы кат: Нік, Кэт, Гары, Майкл? Хто?.. Стой!.. Зноў стук у дзверы. Здаецца, гэта Кэт...

17 кастрычніка...

Прайшлі арбіту Плутона. Далей амаль неспазнаны шлях. Увесь дзень прасядзеў у рубцы, доўга і ўпарта вывяраў курс па зорнай карце. Падобна, мы крыху ад яго адхіліліся. Памылка вельмі нязначная, на сотую долю градуса... Але я ўсё ж зрабіў вымову Майклу...

Злёгку захварэў Гары. Ён амаль тры тыдні не адыходзіў ад тэлескопа, заносіў у бартавы сшыт акновыя зоркі і збіркі. І як вынік доўгіх бяссонных начэй — слабасць і стома. На чатыры дні паклаў яго ў медпункт. За ім наглядае Кэт...

Пазаўчора была непрыемная размова з Нікам. Ён запатрабаваў асабістыя справы Майка, Кэт і Гары. Бачыце, западозрыў у кагосьці з іх наяўнасць афрыканскай крыві... Давялося рэзка і ўладна нагадаць яму пра закон Джонсана, які гаворыць, што ўсялякае дзеянне, якое перашкаджае экіпажу выконваць заданне, цягне за сабою зніжэнне ганарару... Гэта падзейнічала. Нік крыху стрымаў свой запал. А ці надоўга? Ад гэтага вар'ята можна чакаць усяго... Але інжынер ён, трэба прызнацца, усё ж нядрэнны. Усе сістэмы карабля пакуль працуюць выверана...

28 лістапада 2050 года...

У палёце ўжо амаль год. Увесь вечар зноў удакладняў курс. Апоўначы зайшоў у вахтавую рубку па дадзеныя і на зваротным шляху ў жылым адсеку раптам натрапіў на Кэт. Яна выходзіла з каюты Майкла.Усё ў той жа празрыстай блакітнай доўгай сукенцы, валасы на галаве раскудлачаныя...

Распусніца! Я ж быў ёй паверы!.. Іду ў заклад, яна была не толькі з Майклам, але нават з Нікам і гэтым поўным цурбаном Гары!..

Але хто ўсё ж такі з іх твой кат? Пакуль выключыць можна толькі аднаго Гары. Бо наўрад ці агенцтва даверыла б такую справу такому дурню...

16 лютага 2052 года...

Прачнуўся ад моцнага штуршка. У калідоры вые сірэна. Ледзь ускочыў на ногі, як зноў адбыўся штуршок. Разявака Нік, відаць, правароніў метэарытны струмень. Я выскачыў у калідор. Насілу дабраўся да рубкі. Штуршкі ішлі адзін за адным. Пацягнуўшы на сябе дзверы, літаральна ўваліўся ў галоўны пост.

Нік сядзеў у крэсле, туга прышпілены рамянямі бяспекі. Ён быў белы, бы тое палатно. Мармытаў сабе пад нос штосьці няўцямнае:

— Капітан, я не разумею... Я сачыў. Яно проста вырасла... Раптоўна... Я не ведаю, што гэта...

Зірнуўшы на прыбор, я аслупянеў. Стрэлкі, бы шалёныя, гойсалі па ўсіх шкалах. У іх паказаннях не было ніякага сэнсу. Прылады нібы сапсаваліся ўсе адначасова. Я перавёў позірк на ілюмінатар і ў поце пляснуўся ў крэсла. У ім была непраглядная чарната. Ні зорак, ні туманнасцяў, толькі суцэльная сцяна цемры. Гэта быў не метэарытны струмень. Нас відавочна кудысьці засмоктвала. Але куды? У цёмную туманнасць? Але адкуль яна магла з'явіцца тут, на ўскраіне Сонечнай сістэмы?

— Выключыце рухавікі! Тэрміновае тармажэнне! — выгукнуў я што было моцы Кэт і Майклу, якія ўзніклі на парозе рубкі.

I тут жа мяне прьшіснула да крэсла...

II лютага, 9 гадзін 23 хвіліны...

Мы па-ранейшаму пасярод суцэльнага мора цемры... Перагрузка дасягнула 2 Дж. Яшчэ кроплю, і я не змагу паварушыць нават пальцамі. (Далей запісваў тэкст на дыктафон.) Прыборы не працуюць. Дакладней, у іх паказаннях няма ніякага сэнсу. Затармазіцца не ўдалося. Кэт двойчы траціла прытомнасць. Здаецца, дрэнна адчуваюць сябе Майкл і Нік. Зусім кепска з Гары. Ён сядзіць побач са мною. У яго з носа цячэ кроў. Калі гэта працягнецца яшчэ з паўгадзіны — нам канец... Стывен адбіў SOS. Але ці пачуюць наш крык на Зямлі?

І8 лютага... Час...

Зрэшты, я не ведаю, колькі зараз гадзін... Усе гадзіннікі спыніліся. У ілюмінатары ўжо апраметная сцяна цемры... I нейкі страшэнны роў быццам за бортам лютуе якісьці гіганцкі нябачны ўраган... Карабель не проста кідае ўбок, а трасе, быццам у ліхаманцы... Вось-вось нагрузкі дасягнуць гранічнай мяжы. Я ледзь ваджу алоўкам па паперы. Гары і Кэт, здаецца, ужо ў непрытомнасці. У Ніка штосьці з вачыма. Яны зрабіліся вялікія і чырвоныя... Майкл удалёкім кутку рубкі. Ён штосьці выкрыквае. Але што, як ні напружваю слых, зразумець не магу. Бачу яго ўжо невыразна. Галава проста расколваецца ад дзікага болю. Я ледзь распазнаю рубку. Здаецца, трачу прытомнасць...

19 лютага...

Спачатку пачуў голас — далёкі, прыглушаны, быццам з падзямелля... Пасля адчуў дакрананне да свайго пляча чыіхсьці моцных валасатых рук. Голас зрабіўся больш гучны.

— Капітан, усё скончылася... Чуеце, прачніцеся... Усё скончылася.

Я расплюшчыў вочы. Перада мною, схіліўшыся, стаяў Майкл.

— Мы вырваліся. Больш нічога няма, — тузаючы мяне за руку, страчыў ён, бы з кулямёта. — Капітан, чуеце? Мы вырваліся з гэтага д'яблавага воблака...

Я моўчкі абвёў позіркам рубку. I сапраўды, нішто больш не падала, не лётала, не дрыжала. Навокал стаяла нязвычная цішыня. Мерна паміргвалі шкалы прыбораў. Злева ад мяне ляжалі ў крэслах Нік і Кэт. Вочы расплюшчаны, без нядаўняга трывожнага бляску. Справа варушыўся Гары. Я з апаскай утаропіў позірк у ілюмінатар і з палёгкай уздыхнуў. Неба было ўсыпана зоркамі. Праўда, іх размяшчэнне на небасхіле мне нічога не казала. Але зараз гэта здавалася дробяззю. Галоўнае, мы вырваліся з бурлівай апраметнай цемры. I былі жывыя...

26 лютага...

Цэлы тыдзень займаліся рамонтнымі работамі. Ліквідоўвалі непаладкі і паломкі, прыбіралі смецце. Была ўцечка кіслароду... З трох напаўняльнікаў вады ў нас застаўся толькі адзін. Ёсць безліч іншых дробных страт. На шчасце, не пацярпелі рухавікі і паліўныя бакі...

Пакуль яшчэ не прыйшоў у сябе Гары. Ён у медпункце. Над ім штодзень чаруе Кэт. Нік пацее над разгадкай «апраметнага воблака», у якім нядаўна мы пабывалі. Але пакуль у яго няма ніводнай талковай гіпотэзы...

Па-ранейшаму не ведаем, дзе знаходзімся. У ілюмінатары россып зорак. Але ні адна з іх нам нічога не кажа. Пакуль зразумела толькі адно — гэта не наваколле нашага Сонца ці Альфы Цэнтаўры. I ў тым, што мы тут апынуліся, вінавата «цёмнае воблака». Майкл спрабуе высветліць наша месцазнаходжанне з дапамогай камп'ютэра. Малюся, каб у яго гэта атрымалася...

14 красавіка...

Трымаем курс на найбліжэйшую зорку. Гэта чырвоны гігант. Просім Усявышняга, каб уяго быў хоць адзін спадарожнік...

Як і раней, пакуль не ведаем, дзе знаходзімся. Майкл паспрабаваў вылічыць курс па цэфеідах. Але атрымліваецца нейкая бязглуздзіца: быццам мы амаль у самым сэрцы Галактыкі! Але гэта ж проста немагчыма! Майкл яўна штосьці наблытаў. З нашай чарапашай хуткасцю трэба дабірацца сюды столькі гадоў, што нават страшна і падумаць!..

Падлічылі рэсурсы. Кіслароду хопіць яшчэ амаль на год, вады — месяцы на тры, харчавання — на чатыры-пяць... Давядзецца эканоміць...

11 ліпеня...

Мы ўтрох месяцахлётуда зоркі. Вялікая, бліскучая, яна павісла ўжо ў ілюмінатары. Майкл і Нік вельмі нервуюцца. Калі ў зоркі няма планетнай сістэмы, мы тады проста асуджаны на пагібель. Мяне таксама ад гэтай думкі бяруць дрыжыкі. Пераадолець столькі мільярдаў кіламетраў і ўсё для таго, каб згарэць у агнявой пашчы крывавага гіганта! Майкл на ўсякі выпадак зноў адбіў 508. Толькі хто нас пачуе ў гэтым далёкім глухі м закуточку Сусвету...

3 верасня...

Фу! Здаецца, фартуна зноў павярнулася да нас тварам. У зоркі, да якой мы набліжаемся, аж два спадарожнікі! Іх засёк яшчэ ўчора лакатарам Майкл. Цяпер планеты бачныя простым вокам. Яны, быццам браты-блізняты, красуюцца ў ілюмінатары: маленькі попельны карлік і таўстапузы ружовы апельсін. Тэрмінова вылічваем тэмпературныя і фізічныя ўмовы на іх... Падобна, на апельсіне вельмі горача з-за вельмі моцнага цяплічнага эфекту... Таму ляцім да карліка. Умовы на ім павінны быць больш мяккія. Ці ёсць на карліку жыццё? I ці зможам мы папоўніць на ім нашы запасы, якія добра-такі збяднелі? Мы ўсе моцна ўзрушаны. А раптам на планеце няма жыцця? Што тады? Не, пра гэта пакуль не хочацца думаць...

5 кастрычніка... 12 гадзін 42 хвіліны...

Гэта проста дзіва! Нік зафіксаваў перарывістыя імпульсы! Яны ідуць з паверхні карліка! Сігнал праз кожныя чатыры хвіліны паўтараецца. Бясспрэчна, ён штучны. Планета населена. Мы выратаваны. Кэт з радасці станчыла іскрамётную румбу. Майкл і Нік цалуюцца. Гары, быццам тое дзіця, пляскае ў далоні...

Мы імкліва набліжаемся да планеты...

Раздзел пяты ТУПІК

1. Дослед

— Падаць у чацвёртае шчупальца кісларод, — хутка сказаў Лукаў.

— Напаўняльнікі адчынены, — націснуўшы на кнопку пульта, нягучна прамовіла Вольга.

— Цяпер у трэцяе — метан, — пачуўся гучны загад кібернетыка. — Уключыць рухавік.

— Уключаю, — коратка кінула дзяўчына.

Яркае залацістае святло, што праменілася з круглых насценных ліхтароў, рабіла крыху старэйшай юную Вольгу, якая шчыравала над камп'ютэрам. Маленькія летуценныя вочы Лукава, які сядзеў побач з дзяўчынай, былі ўтароплены на даследчую камеру. Кібернетык здаваўся спакойным. Толькі на імгненне па ягоным засяроджаным твары прабег цень трывогі.

— Тады пачынаем. Прашу ўсіх адысці ад камеры, — паныла прамовіў ён.

— Толькі будзьце вельмі асцярожныя і ўважлівыя, — сказаў Зураў, які стаяў каля серабрыста-зялёнага люстэрка аналізатара. — Давайце пакуль на самых малых абаротах...

Тонкія далікатныя пальцы Вольгі бязгучна забегалі па беласнежных клавішах, задаючы патрэбны рэжым працы выпрабавальнаму абсталяванню, якое месцілася ў празрыстым блакітным каўпаку.

Я перавёў позірк на даследчую камеру, якая была адгароджана ад нас тоўстым шклом. Цёмна-шэры шар, што вісеў пасярод яе, пераліваўся серабрыста-аранжавым адлівам. Было штосьці загадкавае і адначасова трывожнае ў гэтым змрочным халодным бляску. Што хавалася за цёмнай металічнай абалонкай? Нейкі энергетычны цэнтр? Лятальны апарат? Касмічная прылада накшталт спадарожніка? Мы пакуль не ведалі.

У камеры заззялі агеньчыкі падсвечнікаў. Да шара з усіх бакоў пацягнуліся шчупальцы прылад. Вольга пераводзіла інфармацыю, што паступала ад іх у банк дадзеных, задаючы апаратам новы рэжым даследавання, услых абвяшчала вынікі:

— Паверхня аб'екта роўная і суцэльная. Ніякіх швоў, слядоў зваркі... Нутро не прасвечваецца... Якога-небудзь люка ці дзвярэй нябачна...

— Аб'ект не раэагуе на святло, — хутка дадаў Лукаў. — На інфрачырвонае выпраменьванне таксама. Задаю тэмпературны рэжым...

Камера спачатку пачырванела ад цеплавога струменя яркіх промняў, што ліліся з доўгай ружовай трубы, высунутай да шара. Потым яна пачала напаўняцца шэра-белым воблакам туману.

— Мішэнь не рэагуе на высокую тэмпературу, як і на нізкую, — ціха вымавіла Вольга. — Апускаю яе ў магнітнае поле...

— Рэакцыі няма, — праз некалькі хвілін змрочна канстатаваў кібернетык, пазіраючы на слупкі лічбаў, што плылі па экране. — Падобна, аб'ект мёртвы. Прашу дазволу на пранікненне ў сярэдзіну...

Зураў згодна кіўнуў галавою, узрушана правёўшы рукой па чорных, бы той вугаль, валасах.

— Толькі будзьце вельмі пільнымі...

Лукаў пстрыкнуў уключальнікам. Невялічкі паўкруглы лазерны разак, што з'явіўся ў камеры, паволі пасунуўся да шара. Яркі блакітны прамень, што неўзабаве вырваўся з чорнага металічнага руля, мякка датыкнуўся да шэрай абалонкі, асцярожна папоўз па метале. Ён апісваў круг за кругам, і мы не верылі сваім вачам — на паверхні шара не было заўважна нават самых нязначных слядоў парэзу: яна заставалася роўная і суцэльная.

— Але гэта проста немагчыма! — са здзіўленнем усклікнуў Лукаў. — На Зямлі не існуе сплаву, які б вытрымаў падобную страшэнную тэмпературу! З чаго ж зроблена гэта штуковіна?

— Дабаўце яшчэ крыху магутнасці, — аддаў загад Зураў. — I абмацайце ўсю паверхню шара. Павінен жа быць дзесьці ўваход у яго.

— Калі ён наогул ёсць, — ціха прамовіў кібернетык. — Хто ведае, для чаго гэта штуковіна прызначана?

Лукаў не дагаварыў.

Утаропіўшы позіркі на камеру, мы на хвіліну анямелі. Шар у ёй паволі, са спакоем волата, круціўся вакол сваёй восі. Усе шчупальцы, якія былі працягнуты да яго, быццам наткнуліся на нейкую нябачную перашкоду, плаўна аддаляліся ад аб'екта. Мы трывожна пераглянуліся.

— Ціск у камеры 30 атмасфер! — прыпаўшы да экрана аналізатара, усхвалявана кінуў Лукаў. — Тэмпература — 5 тысяч градусаў!

— Прысутнасць поля! — трывожна ўсклікнула Вольга. — Прыборы паказваюць на наяўнасць у камеры магутнага электрамагнітнага поля!

— Тэмпература ўзрастае! — перапыніў дзяўчыну Лукаў. — Яна набліжаецца да крытычнай адзнакі. — На імгненне ў вачах кібернетьіка з'явіўся страх, але ён хутка адолеў няпрошанае пачуццё. — Уключаю сілавую ахову сцен камеры...

У шлюзе ўсталявалася злавесная цішыня. Мы з трывогай і неспакоем назіралі за тым, як хутка і няшчадна плавіліся за тоўстай празрыстай перагародкай шчупальцы і стрыжні прылад, ператвараючыся на нашых вачах у бясформенную масу. Вярчэнне шара гэтак жа рэзка скончылася, як і пачалося. I тут жа аналізатары паказалі, што асяроддзе камеры зноў прыйшло да звычайнай нормы.

— Фу, — з палёгкай уздыхнуў Лукаў. Ягоны худы твар быў яшчэ белы, але губы ўжо набывалі чырвонае адценне.

Зураў прыгнечана маўчаў.

Што гэта было? — ціха вырвалася ў Вольгі. Лукаў разгублена паціснуў плячыма.

— Падобна, ён пакрыўдзіўся на нас...

Мы доўга пазіралі на дзіўны шарападобны прадмет, які маўкліва застыў за празрыстай перагародкай. Нашы надзеі зразумець ягоную таямніцу, а разам з ёю і разгадаць тайну Сакста, пайшлі марна.

— На сёння ўсё, — нарэшце ціха прамовіў Зураў. — Усім адпачываць.

2. Фартуна ўсміхаецца змрочна

Мы правялі ў панурым маўчанні амаль тры дні. Вынікі далейшых нашых даследаванняў і пошукаў былі гэткія ж несуцяшальныя, як і падчас эксперыменту са знаходкай Вольгі. Зураў і Віхрын двойчьі наведалі «Аталанту», зноў агледзелі «Аэрон» і тое наваколле, што прымыкала да яго. Але яны не адшукалі якіх-небудзь новых слядоў ці дэталей, якія б маглі хоць часткова праліць святло на тыя падзеі, што здарыліся за апошні час на планеце. Нічога не даў нам і запіс, які мы знялі з блока памяці Сарторыка. Момант прычынення робату моцнага ўдару быў пазначаны на ім толькі яркай фіялетавай успышкай. На шчасце, пашкоджанні ў Сарторыка былі не вельмі значныя, Лукаў даволі хутка паставіў нашага «прафесара» на ногі. Вольга зрабіла таксама аналіз пробаў што мы прывезлі са станцыі. На жаль, ён толькі пацвердзіў высновы нашых асабістых доследаў — у грунце і паветры планеты адсутнічалі якія-небудзь прыкметы і сляды жыцця.

Такім чынам, з аднаго боку, мы мелі «Аталанту», «Аэрона» і Сарторыка, з бясспрэчнымі доказамі той «увагі», якая была праяўлена да іх, а з другога — таямнічы металічны аб'ект і голую, змрочную, пазбаўленую жыцця планету.

Мы адчувалі, што сутыкнуліся з чымсьці невядомым і незвычайным — з сусветам, з якім нам дагэтуль яшчэ не даводзілася сустракацца.

Але з чым менавіта, мы пакуль не разумелі. Быў хтосьці трэці побач з намі, нябачны і нячутны. I гэты трэці пакуль вельмі спрытна дырыжыраваў усімі здарэннямі і падзеямі, што адбываліся вакол нас...

Быў ужо вечар, як раптам мяне запрасіў да сябе ў рубку капітан. У ілюмінатары, каля якога ён стаяў і не зводзіў вачэй, ужо змяркалася. Палова неба была сінявата-чорнай, другая чырванела, быццам дагарала ў ка.міне вуголле. Вялікі пенна-крывавы дыск Аэсты паволі плыў над гарызонтам планеты, прадвяшчаючы доўгую і халодную саксцянскую ноч.

— Сядайце, Андрэй Мікалаевіч, — прамовіў Зураў, як толькі я прайшоў да мёртвага люстэрка вонкавага назірання.

Я сеўу крэсла. Некалькі секунд капітан трымаў паўзу, быццамр азважаючы над нейкімі сваімі невясёлымі думкамі, потым, павярнуўшыся, пільна зірнуў на мяне, нарэшце вымавіў:

— Андрэй Мікалаевіч, у вас няма адчування, што мы штосьці выпускаем у даручанай нам справе з-пад увагі? Мажліва, нейкую дробязь, але вельмі важкую...

Зураў гаварыў ціха і стрымана, быццам адшукваў патрэбныя словы.

— I наогул, ці не здаецца вам даволі дзіўным, што мы, нягледзячы ўжо на два тыдні ўпартай працы, пакуль нічога тут, на Саксце, так і н'е адшукалі? Можа, не за той шнурок цягнем?

— Можа, — ціха згадзіўся я, пакуль не разумеючы, куды хіліць капітан.

Зураў ступіўшы да пульта, уключыў сувязь.

— Пётр Трафімавіч, адгукніцеся, калі ласка, — выклікаў ён Лукава. Праз імгненне матавае люстэрка засвяцілася.

— Слухаю вас, капітан.

Суровы змарнелы твар кібернетыка сведчыў пра страшэнную стомленасць. I не дзіва. Два апошнія дні Лукаў амаль не сплюшчваў вачэй, займаючыся вывучэннем і аналізам здымкаў ценевага боку Сакста.

— Прабачце, што вымушаны вас патурбаваць, — мякка прамовіў Зурау, — але ёсць неадкладныя пытанні. Скажыце, Пётр Трафімавіч, што паказвае апошняе даследаванне ценевага боку планеты?

— Вынік той жа, што і на сонечным. Жыцця няма, — даволі спакойна сказаў кібернетык.

— Значыцца тупік? — задуменна прамовіў капітан. — Ёсць пашкоджаны «Аэрон», пашматаная «Аталанта», наш цудам ацалелы зоркалёт. I ніякіх слядоў тых, хтогэта ўсё зрабіў?

— Атрымліваецца так, — стомлена паварушыў брывамі Лукаў.

— А можа, мы не там шукаем?

Капітан прайшоўся па рубцы, на хвіліну прыпыніўся каля ілюмінатара.

— Мяне вельмі турбуе тая светлая палоска, з якой мы сутыкнуліся пры падлёце да Сакста. Ці не здаецца вам, што яна мела занадта дакладны кірунак?

Зураў павярнуўся тварам да экрана.

— Пётр Трафімавіч, у нашай «Стралы» хопіць энергіі, каб даляцець да Аэсты?

— Вы хочаце наведаць гэтую планету? — пачуўся з дынаміка здзіўлены голас. — Але ж на ёй вельмі горача — аж 400 градусаў па Цэльсію. Наўрад ці там магчыма жыццё. Акрамя таго, няма ніякай гарантыі, што падобную тэмпературу вытрымаюць нашы прыборы. I потым, з-за абмеж'аванага запасу кіслароду, які мы можам узяць на борт, у нас амаль не будзе часу на акліматызацыю. А гэта заўсёды тоіць у сабе...

— I ўсё ж мы паляцім на Аэсту, — перапыніў кібернетыка капітан. — Я, Вольга і вы, Андрэй Мікалаевіч, калі не будзеце супраць, — зірнуў ён на мяне запытальна.

Я са згодай кіўнуў галавою, перавёўшы позірк на Аэсту, якая ўжо ўзграблася ў цэнтр небасхілу і зіхацела ў ілюмінатары сваім грозным ружовым бляскам. Планета не абяцала нам ветлівай гасціннасці. Але ўсё ж капітан казаў праўду. Трэба было пашырыць круг нашых пошукаў. Можа і сапраўды паміж планетамі існуе нейкая ўзаемасувязь...

— Падрыхтуйце, калі ласка, заўтра планеталёт, — аддаў загад капітан Лукаву.

— Слухаюся, — коратка кінуў той.

Люстэрка патухла. Зірнуўшы занепакоена на крывавы дыск планеты, што нерухома павіс у небе Сакста, капітан павярнуўся.

— Мяркуеце, не ветліва сустрэне нас Аэста?

— Ды нам ужо не прывыкаць, — паспрабаваў пажартаваць я. — Мы яе горача пацалуем, глядзіш, яна і злітуецца...

— Будзем спадзявацца, — ледзь прыкметна ўсміхнуўшыся, прамовіў Зураў...

Я праехаў на ліфце ў галоўны калідор і накіраваўся ў лабараторыю. Вольга ўжо два дні па маёй просьбе займалася дэталёвым аналізам атмасферы Сакста, і мне вельмі хацелася зірнуць на канчатковую карціну. Да таго жтрэба было паведаміць Сонцавай пра будучае падарожжа на Аэсту... Але дзяўчына аказалася ў памяшканні не адна. Дзверы лабараторыі былі крыху прычынены, і я лёгка пазнаў голас Віхрына, што вёў з Вольгай гаворку. Гаварыў ё'н надзвычай усхвалявана і нервова:

— Не, нам не рашыць ніколі гэты рэбус... Памятаеце, што здарылася з экіпажам «Аталанты» і перасцярогу яе капітана?..

— Ага, — пачуўся ціхі голас дзяўчыны. — Я працую над ягонымі запісамі. Вы лічыце, што нам пагражае небяспека?

— Мы два тыдні ўжо на гэтай планеце і пакуль нічога не адшукалі. Нас не хочуць заўважаць, трымаюць, бы сляпых кацянят. Мы ў пастцы. Няўжо вы не бачыце, Вольга, з намі проста гуляюць. Мы тут паддоследныя малпы, павукі ў шклянцы... Думаеце, тады ў рубцы я трызніў? Не, я на самай справе бачыў. Яно не розум, але і не жывёла. Я не здольны нават гэту пачвару апісаць. Яна матэрыяльная і адначасова нематэрыяльная. Адны вялікія агністыя вочы... Яны проста прапальваюць цябе наскрозь. Нам трэба тэрмінова выбірацца адсюль. I як мага хутчэй. Я адчуваю, хутка здарыцца штосьці жудаснае. Я баюся за вас, Вольга...

— Мне здаецца, вы перабольшваеце небяспеку, — пяшчотна прамовіла дзяўчына. — Вось убачыце, мы хутка разгадаем гэту загадку...

Даслухоўваць размову я не пажадаў. Падняўшыся ў жылы адсек, прайшоў у сваю каюту. Прыняў душ, накінуў на сябе халат, уключыў начнік. У ілюмінатары ўжо стаяла суцэльная сцяна чарнаты. Аэста, якая вісела пасярэдзіне неба, была падобна на вялікі ружовы яблык. Што хаваецца пад тоўстай непрагляднай заслонай яе аблокаў? Якія сюрпрызы чакаюць на планеце нас заўтра? Ці адшукаем мы на ёй ключ да разгадкі ўсіх таямніц Сакста? Ці нас там чакае чарговае расчараванне? Не, думаць пра апошняе не хацелася.

Я занавесіў ілюмінатар, прайшоў да стала. Сеў у крэсла, пасунуў бліжэй да сябе свежыя старонкі капітанскага дзённіка, якія прынесла мне яшчэ ўчора вечарам Волыа...

3. Дзённік капітана Хорста

20 кастрычніка...

Мы ля Геі — у грэкаў, здаецца, гэта імя ўвасабляе зямлю, — так ахрысціў Гары планету, на якую мы вось-вось зробім пасадку. Вялізны папяліста-буры ейны дыск паўстаў ужо ў ілюмінатары. Пачынаем тармазіцца. На жаль, з-за нястачы паліва мы не можам выйсці на станцыянарную арбіту і як след вывучыць планету...

П гадзін ЗО хвілін...

Увайшлі ў верхнія слаі атмасферы Геі... Карабель калоціцца, бы ў ліхаманцы... Па правым борце піск і скрыгат. Падобна, лопаецца абшыўка. Цурбан Стывен, здаецца, спазніўся з адключэннем галоўнага рухавіка, і мы ўвайшлі ў атмасферу пад вельмі вострым вуглом. Я проста прыціснуты да крэсла. Баюся, каб мы не ўрэзаліся пузам у гэту шэрую шэльму, якая імкліва імчыцца насустрач.

П гадзін 56 хвілін...

Ух, здаецца, пранесла. Селі. Мы на Геі. Усё ж, відаць, Майкл не дарма еў свой хлеб у патрульнай службе Марса. Амаль каля самай паверхні планеты ён паспеў павярнуць карабель і, зрабіўшы спрытны тармазны манеўр, прышвартаваўяго стойкамі... Мы ўсе з непрытоенай цікавасцю заглядваем у назіральныя шчыліны — у іх жоўта-залацістая раўніна і светла-ружовае неба. Вочы проста жмурацца ад надзвычай яркага дзённага святла...

21 кастрычніка...

На Геі амаль ужо суткі. Прывялі ў парадак адсекі і каюты. Нік дзве гадзіны таму здзейсніў на лятальным апараце аблёт наваколля... Здаецца, мы прызямліліся ў пустыні. Вакол нас толькі жоўтыя пяскі ды пякучыя промні чырвонага сонца... Майкл і Нік нервуюцца ў неразуменні — дзе ж тыя, хто запрасіў нас сюды?..

22 кастрычніка...

Навокал па-ранейшаму ніякіх прыкметжыцця. Майкл адбіў па перадатчыку нашы пазыўныя. Але ў эфіры пакуль маўчанне. Нік зноў зрабіў на лятальным апараце аблёт планеты раніцай. На фотаздымках толькі жоўтыя пяскі ды камяністыя пласкагор'і. Гея на дзіва падобная на наш бязводны, пазбаўлены жыцця Меркурый. Але хто ж тады падаў нам адсюль свой голас? Не хочуць уступаць з намі ў кантакт? Але чаму?..

Падлічылі ўсе прыпасы, што засталіся ў нас. Вады хопіць на тыдзень, кіслароду — на два, прадуктаў харчавання — на месяц. I падобна, што ні тое, ні другое мы не папоўнім тут, на Геі, хутка. У нас таксама вялікія страты паліва. Таго, што засталося, не хопіць нават на старт...

Нік, Гары, Майклу прыгнечаным настроі. Кэт наогул не выходзіць са сваёй каюты... Калі ў найбліжэйшыя дні да нас не прыйдзе дапамога... Не, пра гэта нават страшна думаць...

23 кастрычніка...

Ноч'прайшла ўтрывожным чаканні. Раніцай узялі пробы грунту і паветра Гёі — у іх аніякіх слядоў жыцця. Нікі Майкл рыхтуюцца да вылету Трэба.пашырыць кола нашых пошукаў. Дзесьці ж павінен знаходзіцца той, хто падаў нам з планеты свой голас...

24 кастрычніка...

Знайшлі дзіўны металічны шарападобны прадмет. Ён усяго за дваццаць міль ад карабля... Убачыў яго Нік, калі аглядаў з лятальнага апарата наваколле. Мы ўсе моцна хвалюемся. Можа, гэта ёсць той, хто даслаў з Геі нам сваё запрашэнне?..

25 кастрычніка...

Зрабілі да таямнічага аб'екта на ўсюдыходзе марш-кідок. Бегла агледзелі яго. Дыяметр шара чатыры метры, паверхня на дзіва гладкая і суцэльная. Ва ўсякім разе якіх-небудзь заглыбленняў, люкаў ці таго, што хаця б крыху нагадвала ўваход у яго, мы пакуль не адшукалі... Але, бясспрэчна, гэта штучнае стварэнне...

Мы адбуксавалі аб'ект да зоркалёта. На жаль, з-за вялікіх памераў мы не можам узяць яго на борт. Далейшы агляд наваколля нічога не даў...

26 кастрычніка...

Майкл нечакана адшукаў на С-17 — менавіта так мы пазначылі ў бартавым сшытку знаходку Ніка — уваходны люк. Калі быць больш дакладным, той адчыніўся сам, ледзь толькі Майкл дакрануўся рукою да ягонага дна. I адразу частка корпуса ў чалавечы рост ад'ехала ўбок. Мы асцярожна зайшлі ўнутр аб'екта.

Тое, што паўстала перад нашымі вачыма, нас усіх вельмі моцна ўразіла і азадачыла. Гэта не было падобна ні на лятальны апарат, ні на якісьці касмічны штучны спадарожнік. Мы знаходзіліся перад празрыстай сцяною. Усю прастору за ёю напаўняла белае, як цукар, рэчыва, якое перапляталася тонкім павуціннем. Пакуль у нас няма здагадак, што ўсё гэта можа значыць?

27 кастрычніка...

Вось і вер, калі кажуць, што цудаў на свеце не бывае: яно здарылася проста на нашых вачах!

Мы вырашылі прадоўжыць вывучэннетаямнічага прадмета. Увайшлі ўнутр. Пільна агледзеўшы белае рэчыва, Майкл уздыхнуў:

— Эх, шклянку б «Спрайта» зараз...

I раптам рэчыва за перагародкай зазіхацела, прыйшло ў рух. Не паспелі мы нават занепакоена пераглянуцца, як прама перад намі на металічнай падстаўцы з'явілася шклянка бясколернага шыпучага напітку. Майкла пранялі дрыжыкі. Нік і Гары ў здзіўленні вытарашчылі вочы. Кэт асцярожна працягнула да напітку руку — можа, гэта проста міраж? Не, шклянка і падстаўка існавалі на самай справе. Мы па чарзе паспрабавалі пітво. Прысягаю продкамі, гэта быў самы сапраўдны «Спрайт»...

Зірнуўшы на рэчыва, мы ў хваляванні папрасілі вады, хлеба і свежай гародніны. Шар задаволіў нашу просьбу. Хлеб быў мяккі і цёплы, быццам яго толькі што дасталі з печы, вада — крынічная і крыштальна чыстая.

Мы хадзілі на зоркалёт узяць посуд і напаўняльнікі.

Цяпер у нас дастаткова вады і прадуктаў харчавання. Мы таксама прызапасіліся на чатыры месяцы кіслародам. Мы ўратаваныя...

Кэт з гэтай нагоды вечарам у сябе ў каюце наладзіла вечарынку. М ы танчылі з ёю па чарзе...

Ноччу яна зноў прыйшла да мяне...

31 кастрычніка...

Тры дні аб'ект выдаваў нам паліва. Мы перавозілі яго на карабель у звышмоцных кантэйнерах.

Зрабілі таксама частковы рамонт абшыўкі. Неабходныя дэталі і матэрыялы заказалі на С-17. Да палёту будзем гатовыя тыдні праз тры. Сёння дзень адпачынку. Майкл і Нік паспрабавалі асэнсаваць «дзеянне» аб'екта і ягонае паходжанне. Але ніводнай талковай гіпотэзы яны не вылучылі. Зразумела пакуль хіба што адно: С-17— стварэнне куды больш развітай цывілізацыі, чым наша зямная. Дзе знаходзіцца гэтая звышцывілізацыя? I як патрапіў яе аб'ект на бязводную пясчаную Гею? На жаль, мы пакуль гэтага не ведаем.

2 лістапада

Здаецца, на караблі робіцца штосьці нядобрае... Нік і Майкл увесь час пра нешта перашэптваюцца. Апошняга сустрэў пасля збеду каля ўваходнага люка. Падобна, Стывен кудысьці адлучаўся з зоркалёта. Але куды? Штосьці загадкавае адбываецца з Кэт. Раніцай яна выйшла з медпункта. Усю ноч адтуль даносіліся незразумелыя гукі і ўздыхі... Штосьці дзіўнае дзеецца і з Гары. Ён ужо амаль два дні не выходзіць з лабараторыі, замкнуўшыся ў ёй. Можа, ставіць нейкія доследы?

Прыкінуў на бартавым камп'ютэры, як перацягнуць С-17 на карабель. Трэба прымаць шлюзавую перагародку. Аднаму гэтага не зрабіць...

Цікава, колькі на Зямлі прапануюць за аб'ект? Не, менш чым за трыста мільёнаў прадаць яго я не згаджуся. А пасадку патрэбна зрабіць дзесьці ў Японіі. Там да падобных штуковін незвычайная цікавасць. Толькі б не памыліцца з вылічэннем курсу...

З лістапада.,.

На працу не выйшаў ніхто... Зазірнуў да Майкла. Ён проста п'яны да непрытомнасці. На падлозе ягонай каюты цэлая куча парожніх бутэлек. Пад ложкам — аж дзве скрынкі рому. Значыцца, вось чаго ён учора адлучаўся з зоркалёта...

Пастукаўся затым да Ніка. Але ён не адчыніў мне дзверы. З ягонага пакоя чуліся нейкія вельмі дзіўныя гукі, быццам там маршыраваў цэлы ўзвод салдат...

Зайшоўда Кэт, Дзверы яе каюты напаўрасчынены. Яна ў ложку. На твары вар'яцкая ўсмешка, вочы затуманеныя...

— Джэк, ідзі да мяне...

Перад Кэт на тумбачцы нейкае цёмнае рэчыва, побач з ім скручаная цыгарэта... Распусніца, відаць, накурылася марыхуаны...

Выйшаў у калідор і ледзь дастукаўся да Гары. Ён, здаецца, крыху з'ехаў з розуму. Лабараторыя ўся ў кветках. На даследчых сталах колбы і прабіркі. Ён, бы той хворы, шэпча пад нос адно:

— Капітан, я заказаў на аб'екце кветкі. Вяду доследы. Вы проста не паверыце! Гэта нейкі цуд! Яны кропля ў кроплю падобныя на зямныя. Дазвольце прадоўжыць даследаванне?

Пасля абеду я зачыніўся ў вахтавай рубцы. Настрой проста паганы. Здаецца, усе гэтыя жывёліны спакусіліся... Трэба абмежаваць ім доступ на аб'ект. Але як?

I хто з іх усё-такі агент фірмы? Хутка ён будзе вельмі небяспечны. Хто: Майкл, Кэт, Нік? А можа, Гары? Не, апошні самы сапраўдны дурань. У думках толькі колбы і прабіркі. Значыцца, застаюцца трое: Майкл, Нік і Кэт. Хто з іх можа кіраваць зоркалётам? Бадай — усе, нават Кэт. Варта толькі ўвесці код-ключ у бартавы камп'ютэр і задаць яму патрэбны курс. Але код пакуль ведаю толькі я. Гэта напэўна падштурхне містэра Ікс да рашучых дзеянняў. Таму ў найбліжэйшы час я павінен яго вылічыць...

4 лістапада...

Нік, Кэт і Майкл пакуль не выходзяць са сваіх кают.

Угаварыў Гары дапамагчы мне дэманціраваць шлюзавую перагародку. Прыйшлося паабяцаць яму, што калі даставім С-17 на Зямлю, ён некалькі тыдняў папрацуе з тымі раслінамі, якія-здолее ўзнавіць аб'ект. Шчаслівы той, хто верыць. Мы ўзяліся з Гары за працу...

Заказаў учора на аб'екце зорную карту. Але ніводная зорка і збірка на ёй мне нічога не гаворыць. Відаць, давядзецца вяртацца на Зямлю праз «цёмную туманнасць». Балазе, на карце яна пазначана. Галоўнае, дакладна вылічыць адлегласць да яе і не памыліцца пры выхадзе з воблака...

— Можа, у гэтым дапамогуць цэфеіды — іх на карце добры тузін...

Цікава, што там рабілася? Шукала скафандры, якія я зачыніў у навігатарскай? Відаць, скончылася дурманнае зелле. Не, без скафандраў ім да С-17 недабрацца...

Ці можа Кэт бьшь агентам? Распусніца, наркаманка?.. Тады застаюцца Майкл і Нік. Але менавіта хто з іх? Чым займаецца Нік у сваёй каюце? Чаму ён нікога не ўпускае да сябе? Што ён заказаў на аб'екце?

5 лістапада...

Падняўся раніцай у вахтавую. Дзверы расчыненыя. Замок зламаны. У рубцы хаос і беспарадак. Зорная карта разгорнута на падлозе. Яна залітая фарбамі. Сапсаваны бартавы камп'ютэр. Хтосьці яўна капаўся ў ягоным банку памяці. Шукалі код? Але хто: Майкл, Нік, Кэт? Трэба тэрмінова зазірнуць у навігатарскую — ці ўсе скафандры на месцы?

Значыцца, містэр Ікс пачаў дзейнічаць. I ён ужо авалодаў зорнай картай. Што ж, цяпер ход за мною...

Акуратна паклаўшы дзённік капітана ў шуфляду стала, я прайшоў у калідор і спусціўся на ліфце ў даследчую камеру. У ёй уладарыла паўцемра. Было халаднавата. Цьмянае ружовае святло, што праменілася са столі, ледзь выхоплівала з плямы чарнаты матавы металічны шар, які цямнеўся за шкляною перагародкай. Я ступіў да халоднага тоўстага шкла. Шар, ахутваючы прастору перад сабою складкай ценю, здавалася, маўкліва пазіраў на мяне сваім халодным чорным металічным вокам. Ён быццам знаходзіўся ў роздуме.

Такім чынам, што ўяўляла сабою знаходка Вольгі, я ўжо цяпер ведаў. Але хто яе стваральнік? Чаму ён так упарта хавае ад нас свой твар? Можа, адказ мы адшукаем на Аэсце?..

Я адсунуўся ад шкляной перагародкі, паволі ступіў да выхаду, бо вырашыў пакуль трымаць у таямніцы сваё адкрыццё...

Раздзел шосты БУРЛІВАЯ ПЛАНЕТА

1. Змрочная даліна

Аэста расла проста ў нас на вачах. Яшчэ некалькі хвілін таму назад яна выглядала зрэзам аранжавага кавуна, цяпер жа мы бачылі вялізны калматы чырвона-ружовы дыск, які імкліва набліжаўся да нас. Аблічча Аэсты было фознае і суровае. Густая пялюшка хмараў, якая, бы туман, ахутвала планету, засланяла ад нас яе паверхню.

Уключыўшы тармазныя рухавікі, капітан павярнуў планеталёт, і той пачаў апісваць дакладную акружнасць, ураўноўваючы з Аэстай арбітальную хуткасць.

— Парабалічная хуткасць планеты 10,5 км/с. Нахіл экватара 3,24. Сферычнае альбеда 0,76... Атмасфера вуглекіслая, ёсць нязначныя дамешкі азоту і інертных газаў. Перыяд вярчэння — 225 сутак. Вось вярчэння перпендыкулярная да плоскасці арбіты, — дакладвала Вольга, пільна пазіраючы на экран аналізатара.

— Калі на Аэсце ёсць жыццё, — ціха прамовіў Зураў — дык яе разумныя насельнікі бачаць усход і захад свайго сонца толькі адзін раз у год.

— Ім не пазайздросціш, — сумна ўздыхнула Вольга.

— Калі там ёсць каму гэта рабіць, — нягучна заўважыў я.

— Зараз пабачым, што там — за хмарамі, — прамовіў капітан і націснуў на кнопку пуску.

Назіральныя шчыліны абадзьмула віхрам бела-шэрага дыму. Адарваўшыся ад планеталёта, ракета-камера апісала парабалу, потым імкліва паімчалася да тоўстага воблачнага покрыва, што бялела пад намі ўнізе. Услед за ёю да планеты паляцеў геалагічны зонд.

Не прайшло і пяці хвілін, як мы пачалі атрымліваць выразныя здымкі планеты. Мы прыніклі да серабрыстых экранаў. Ракета-камера рухалася ўнізе паралельна нашай «Страле». I нам адкрываліся ўсё новыя і новыя падрабязнасці рэльефу планеты. Трэба сказаць, Аэста рэзка адрознівалася ад Сакста ў дэталях сваёй планетаграфіі. Перад намі праплывалі карычневыя чароды сухіх далін, змрочныя рэбры расс'ечаных нізкіх грабянёў, сіметрычныя палосы жоўтых пясчаных дзюнаў, барвовыя хрыбты таўстапузых гор, паміж якіх бачыліся шырокія плямы пустыняў. Час ад часу на экране з'яўляліся цёмныя кругі з падранымі віхрастымі краямі, прызначэння якіх мы пакуль не разумелі. Можа, гэта былі проста глыбокія ўпадзіны ці застылыя плямы лавы, падобна знакамітым нашым марсіянскім морам. Апошні відарыс паказаў нам высокія ценевыя горы, што вылучаліся на фоне неба, якое было ахоплена чырвоным зарывам. Пакуль мы не назіралі сярод гэтых карцін якіхсьці слядоў разумнай дзейнасці.

Амаль адразу пачалі паступаць паведамленні ад геалагічнага зонда, які мы запусцілі да паверхні планеты.

— Ціск 30 атмасфер, тэмпература ля паверхні плюс 450.Гідрасфера адсутнічае, — услых абвяшчала Вольга тыя дадзеныя, што паступалі.

— Здаецца, нас неўзабаве чакае сустрэча з пеклам, — паспрабаваў я пажартаваць.

— Парніковы эфект. Таму такая гарачыня, — сур'ёзна прамовіла дзяўчына. — Давядзецца працаваць у звышшчыльных скафандрах. Толькі яны надзейна засцерагуць нас ад перагрэву і радыяцыі...

— Увага! Уваходзім у атмасферу! — усклікнуў капітан. — Прашу ўсіх прышпіліцца.

Апісаўшы паўкруг, наша «Страла» рынулася ўніз. Нас пранізала вібрацыя. Праз хвіліну мы ўвайшлі ў шчыльную зярністую воблачную масу. Бачнасць зрабілася амаль нулявая. Стала горача. Я ўключыў ахаладжальнікі.

Ледзь толькі ў назіральнай шчыліне мільганула цвёрдая паласа, Зураў націснуў на тармазную кнопку. Планеталёт злёгку гайданула. Гарачы слуп энергіі, які вырваўся з кармы, ударыў у рыхлую глебу, падняўшы ўгору воблака пылу. Паволі спусціўшыся на паверхню Аэсты, «Страла» абазвалася працяглым свістам і замёрла.

Некалькі хвілін мы з цікаўнасцю пазіралі на залацістую даліну, што ляжала за ілюмінатарам. Яна здавалася мёртвай. Ніводнага руху і шавялення, нічога зтаго, што магло хоць крыху нагадваць сабою якуюсьці расліну ці жывую істоту. Суцэльны дробны спрасаваны пясок, які ляжаў перад намі, шырока цягнуўся да гарызонту.

— Здаецца, аэсцяне не вельмі рады нам, — сумна ўсміхнулася Вольга.

— Гэта праўда, — ціха ўздыхнуў я.

Зураў уключыў камеры далёкага агляду. Мы ўтаропілі позіркі на яркія люстэркі. Жоўты пясочны дыван, які аперазаў наш планеталёт, цягнуўся міляў з дваццаць. Адразу за ім пачыналася камяністае плато, якое змянялі бурыя ценевыя горы і пухлыя, як булкі, сопкі. Дзесьці за імі ляжала цёмная «пляма», прызначэнне якой мы пакуль не ведалі, таму яна выклікала ў нас асаблівую цікавасць.

Дацягнуўшыся да блакітнай панелі, Вольга ўключыла вонкавыя сістэмы. Паветразбіральнікі, прысвістваючы, пачалі засмоктваць паветра Аэсты ў герметычныя бакі. Адначасова з расчыненых у корпусе «Стралы» люкаў да паверхні планеты папаўзлі даўгарукія шчупальцы. Напаўняючы свае круглыя чорныя пашчы пяском, яны дастаўлялі пробы глебы ў накапляльнікі.

Нам тэрмінова трэба было даследаваць іх. Кожная нявывучаная планета хавала ў сабе небяспеку для астранаўтаў. Таму, перш чым ступіць на паверхню Аэсты, мы хацелі засцерагчы сябе і свой карабель ад непрывычных сюрпрызаў.

— Колькі часу зойме аналіз усіх пробаў, — запытальна зірнуў Зураў на Волыу.

— Гадзіны чатыры, — хутка адказала дзяўчына. — Яшчэ столькі спатрэбіцца на імунізацыю і абавязковы пасля яе сон...

— Вось ужо гэтыя прышчэпкі! — незадаволена прабурчау Сарторык, які сядзеў побач з капітанам. — У мяне масла застывае ў суставах, калі ўводзіцца гэтая чорная сумесь.

Мы ўсе дружна засмяяліся. Аказваецца, наш металічны «прафесар» не быў пазбаўлены пачуцця страху...

— Значыцца, у нас у запасе восем гадзін, — задуменна прамовіў Зураў.

— Зірніце, што гэта там? — раптам трывожна ўсклікнула Вольга.

Я перавёў позірк на бакавы ілюмінатар і міжволі ўздрыгнуў. Проста насупраць нашага карабля за тоўстым шклом вісеў невядомы аб'ект, які з выгляду чымсьці нагадваў нашу зямную медузу. Ён быў каля двух метраў даўжынёй, аранжава-жоўтага колеру. Ледзь толькі Зураў дацягнуўся да пульта, каб уключыць камеры вонкавага назірання, як дзіўны «аб'ект» прыйшоў у рух, хутка паплыў у накірунку гор. Неўзабаве, ператварыўшыся ў маленькую яркую кропачку, ён знік у ружовых промнях сонца...

Мы доўга сядзелі моўчкі. Ці была гэта нейкая жывёла, разумная істота, ці проста якая-небудзь прыродная з'ява, накшталт нашых шаравых маланак, з кабіны планеталёта мы не разгледзелі.

— Будзем рыхтавацца да выхаду на паверхню, — ціха прамовіў Зураў...

2. Аэсцянская бура

Нашы невялічкія яйцападобныя крылатыя апараты, якія мы называлі катэрамі, плаўна слізгацелі над залацістай далінай. Наперадзе ляцеў капітан, за ім рухаліся Сарторык і Вольга, я ж замыкаў наш маленькі караван. Мы імчаліся з хуткасцю ветру ўсяго за некалькі сотняў метраў ад паверхні планеты. Раптам Вольга жвава ўзляцела ўгору, кінула свой катэр наперад, абагнаўшы Сарторыка і Зурава.

— Даганяйце, хто смелы! — весела прагучала ў шлёмных навушніках. — Ану, хто першы дасягне гор!

Апарат дзяўчыны, пераадолеўшы гукавы бар'ер, пачаў хутка аддаляцца ад нас.

— Іду за ёю! — пачуўся ў навушніках рашучы голас капітана.

I тут жа ягоны чорны катэр, бы птушка, узвіўся ў неба, імкліва рынуўся ўслед за апаратам дзяўчыны. Мы ж з Сарторыкам толькі крыху павялічылі хуткасць нашых катэраў, вырашыўшы здалёк назіраць за тым паядынкам, які так нечакана разгарэўся ў небе Аэсты.

— Упэўнены, — сказаў Сарторык, — першым дасягне гор капітан!

— А я стаўлю на Вольгу, — рызыкнуў я з ім не згадзіцца.

Але мы памыліліся абодва. Спачатку капітан і сапраўды лёгка дагнаў дзяўчыну, пачаў прыціскаць яе катэр да зямлі. Але Вольга, спрытна ўхіліўшыся, стралой узляцела ў неба і адтуль каршуном упала на капітана. Выратавальны манеўр цяпер давялося выконваць Зураву. Нарэшце, добра-такі стаміўшыся ад закручанай каруселі, капітан і Вольга зменшылі хуткасць сваіх апаратаў, паволі паплылі побач. Ценевых гор яны дасягнулі разам. Змрочныя, голыя, са стромкімі скаламі і схіламі, горы, быццам суцэльная сцяна, узвышаліся перад намі. Прыкмеціўшы невялікую роўную пляцоўку ўнізе, мы пасадзілі на яе свае катэры. Менавіта дзесьці тут, у гарах, знікла ўчора бачаная намі «медуза», і мы хацелі агледзець гэтую загадкавую мясцовасць.

Мы выбраліся з катэраў і падзяліліся. Капітан і Вольга пакіравалі на ўсход уздоўж камяністай цясніны. Мы ж з Сарторыкам пайшлі направа, вырашыўшы даследаваць падножжа вялікай гары. Мы рухаліся павольна. Скафандры замаруджвалі хаду. Невялікія, ледзь прыкметныя змейкі трэшчын, цёмныя ніці выступаў-палічак, дробныя камяні і вышчэрбіны прымушалі нас быць асцярожнымі. Было вельмі горача. Вонкавая абшыўка нашых скафандраў нагрэлася пад яркімі промнямі аэсцянскага сонца, бы той электрычны прас, але, дзякуючы тонкай ізаляцыйнай праслойцы, мы не адчувалі гарачага дыхання планеты. Мы паволі абміналі высокія камяністыя зубцы і цёмна-шэрыя цясніны, што паўставалі на нашым шляху. Нашы катэры, пераведзеныя ў рэжым самакіравання, плаўна плылі за намі на невялічкай вышыні. Перавалы і цясніны, якія мы пераадольвалі, былі голыя і безаблічныя — ні шолаху, ні гуку, ніводнага нават самага малога руху. Быццам мы крочылі па мёртвым царстве.

Зрабіўшы круг, мы вярнуліся да роўнай пляцоўкі. Менавіта тут нас павінны былі чакаць капітан і Вольга. Але іх яшчэ не было. Ледзь толькі я залез у катэр, які па маім загадзе замёр каля самай зямлі, як раптам пачуўся тонкі пранізлівы гук. Неба на ўсходзе пажаўцела, потым зрабілася алавяна-шэрым. З-за далёкіх гордакаціліся перакаты грому. Лёгкі ветрык перайшоў у раз'юшана-парывісты. I раптам зрабілася цёмна. Не прайшло і хвіліны, як вакол мяне разгулялася шквальная пясчаная бура. Я насілу схаваў свой катэр у цясніну. Але ці паспеў гэта зрабіць Сарторык? I што з Вольгай і Зуравым? Ці паспелі яны кудысьці схавацца ад буры? Я ў трывозе ўглядаўся ў шэра-бурую пясчаную масу, якая праносілася нада мною з хуткасцю калясніцы Зеўса, але далей локця перад сабою нічога не бачыў. Ураган узмацняўся. Цяпер раўло і фукатала ўсюды — уверсе, унізе, збоку. Мой катэр разгойдвала, быццам на бурлівых марскіх хвалях. Здавалася, што яго вось-вось выхапіць з цясніны і кіне ў бурую равучую масу, што імкліва праносілася нада мною.

Бура скончылася гэтак жа раптоўна, як і пачалася. Навокал зрабілася нязвычна ціха.Вызірнула сонца. Па небе марудна паплылі ружовыя хмары.

Я выплыў з цясніны і пашукаў вачыма катэр Сарторыка. Ён завіс зусім блізка ад мяне, ля стромкай горнай скалы. Як быццам з ім усё было ў парадку. Але што з Вольгай і капітанам? Чаму няма ад іх аніякіх сігналаў? Уключыўшы перадатчык, я паспрабаваў звязацца з Зуравым:

— Першы. Я — Трэці! Адгукніцеся! Першы, вы мяне чуеце?.. Эфір маўчаў. Я выклікаў Сарторыка. Ён кашлянуў у мікрафон сваім бясстрасным металічным голасам:

— Андрэй Мікалаевіч! Са мною ўсё добра. Я чуў ваш запыт да Першага. Па ўсім, з ім нешта здарылася.

— Іду на пошукі. Вяртайся і чакай нас на базе. Трэба тэрмінова падрыхтаваць яе да адлёту. Здаецца, гэта планета багатая на сюрпрызы, — аддаў я Сарторыку загад.

— Слухаюся, — коратка кінуў той.

Я павёў свой катэр уздоўж горнага ланцуга. Не стаў азірацца, каб паглядзець, як стартуе да планеталёта Сарторык. Ведаў, ён маё даручэнне выканае дакладна, на тое ён і робат. Я плаўна слізгацеў на вышыні паўтары тысячы метраў, пільна ўглядаючыся ў аксамітавыя цені цяснінаў у шэрыя вяршыні і падножжы гор, што тоўпіліся ўнізе. Але капітана і Волыі нідзе не прыкмячаў. Можа, яны яшчэ не паспелі даляцець сюды, ці крыху змянілі свой маршрут? Раз-пораз я пасылаў у эфір выклікі. Але ён упарта маўчаў. Узвіўшыся ў неба, я пашырыў круг пошукаў. Мой катэр плаўна паплыў над высокімі ценевымі гарамі. Я знізіўся амаль да самых вяршыняў і яшчэ больш зменшыў хуткасць, рухаючыся падобна паветранаму шару. Пада мною, бы на малюнку, чародамі праплывалі высокія скалістыя грабяні, цёмныя пашчы стромкіх каньёнаў калматыя цясніны і ўпадзіны — голыя, пустэльныя, безаблічныя. Я ўжо збіраўся зрабіць паваротны круг, як раптам злавіў парадыё пазыўныя — ціхія, адрывістыя, але ўсё ж гэта былі пазьіўныя капітана.

— Трэці! Я — Першы. Адгукніцеся. Патрэбна ваша дапамога... Мой апарат пашкоджаны... Знікла Вольга. Трэці, я — Першы... Трэба ваша дапамога...

Я пільна агледзеў падножжа пузатай гары і нарэшце прыкмеціў пасярод невялікай шэрай цясніны чорны крылаты катэр капітана, які быў перакулены дагары. Трывожнае прадчуванне, што з Вольгай і Зуравым нешта здарылася, знаходзіла, на жаль, сваё пацвярджэнне.

— Першы,бачу вас, — з горыччу кінуў я ў мікрафон. — Чакаю вашых загадаў.

— Агледзьце ўсё навокал. Мы трапілі ў буру. Я не ведаю, куды аднесла Вольгу, — пачулася выразна ў навушніках.

Я павярнуў катэр, зрабіў некалькі плаўных кругоў над тым месцам, дзе быў капітан. Але як я ні ўглядаўся ў бура-ружовыя скалы і пікі, у затуманеныя зяпы ўпадзін і безданяў, дзяўчыны і яе апарата не знаходзіў. Зрабіўшы чарговы безвыніковы круг над гарою, я з хваляваннем скіраваў свой катэр на пасадку...

3. Гарачы булён

Мы аднавілі пошукі Вольгі толькі праз гадзіну...

На шчасце, пашкоджанні ў катэры капітана былі не вельмі значныя, і мы даволі хутка ліквідавалі іх. I цяпер нашы апараты луналі над горнымі вяршынямі, трымаючы курс строга на паўднёвы захад — туды, куды панеслася нядаўняя страшэнная пясчаная бура...

Густы воблачны покрыў пад намі крыху парадчэў, стаў багаты на разрывы. Яркае ружовае святло залівала бронзавыя шапкі гор. З малочнага туману, што засцілаў зямлю, высуналася адгор'е. Нашаму позірку адкрыліся бясконцыя тэрасы, падобныя на паліцы-выступы, шчыліны, якія заканчваліся безданню і хаосам глыбокіх расколін.

Мы дасягнулі ўжо амаль цэнтра масіўнага зубчастага горнага хрыбта, як раптоўна катэр Зурава рэзка нырнуў уніз, у дынаміку пачуўся ўсхваляваны голас:

— Андрэй Мікалаевіч, я яе бачу!..

Паўтарыўшы манеўр капітана, я абмінуў пакаты схіл гары, вяршыня якой патанала ў жоўта-пунсовых аблоках, паволі паплыў над вялікай шэрай цяснінай. Звужваючыся, яна абрывалася на захадзе безданню. Менавіта над ёй і кружыў катэр капітана. Але толькі наблізіўшыся да яго, я здолеў прыкмеціць Вольгу. I адразу ацаніў усю сур'ёзнасць і небяспеку таго становішча, у якім яна апынулася. Яе катэр ляжаў на невялічкім скальным выступе, пагражальна нахіліўшыся кармою над цёмнай пашчай прорвы. Дастаткова было самага малога пагойдвання, каб ён прыйшоў у рух і паляцеў у бездань. Завіснуўшы над скалою, мы не рызыкавалі з Зуравым набліжацца да дзяўчыны. Капітан уключыў мікрафон.

— Вольга, я — Першы. Адкажы...

Некалькі секунд ён марна пасылаў сігналы. Нарэшце пачуўся адказ.

— Першы, я вас чую. Праўда, вельмі дрэнна. Дзе вы? Я не бачу вас...

— Вольга, мы над табою. Толькі не паварочвайся і не рабі аніякіх рэзкіх рухаў, — мякка кінуў у мікрафон Зураў. — Любая, ты можаш уключыць рухавік?

— Не. Я спрабавала ўжо гэта зрабіць, але ў мяне нічога не атрымалася, — пачуўся ціхі адказ.

— Добра. Мы зараз што-небудзь прыдумаем. Толькі, калі ласка, не варушыся, — хутка прамовіў Зураў і адключыў сувязь з Вольгай.

Мы раіліся з капітанам хвіліны тры. Становішча Вольгі было надзвычай цяжкае. Стартаваць самастойна з выступу яна на магла. Паспрабаваць асцярожна падляцець да яе на катэры? Не, гэта было вельмі рызыкоўна. Нават самая нязначная вібрацыя, выкліканая паветранай хваляй, магла прывесці апаратдзяўчыны ўрух і садраць яго з выступу. Выклікаць на дапамогу «Стралу»? Але Сарторык прывядзе яе не раней, чым праз паўгадзіны. Нам жа нельга губляць ні хвіліны.

Дацягнуцца да дзяўчыны адсюль, з вышыні сарака метраў, скінуўшы трос-лесвіцу? Але гэта хавала ў сабе небяспеку. Таму што ўсе работы трэба было выконваць у скафандры — спуск, замацзванне троса, адбуксіроўка катэра Вольгі.

— Значыцца, спуск, — падвёў рысу пад нашымі сумнымі развагамі капітан. — Іншага выйсця няма. Пайду я. — I тут жа звязаўся з дзяўчынай. — Вольга, я зараз спушчуся да цябе. Толькі не варушыся. Мы паспрабуем адбуксіравацьтвой катэр. I яшчэ...— Зураў узяў невялічкую паузу. — Я хачу, каб ты ведала, я кахаю цябе...

Капітан адключыў мікрафон. Мы рыхтаваліся да спуску хвілін дзесяць. Як толькі я адвёў свой катэр за скалу, капітан скінуў лесвіцу. Яго магутная постаць на імгненне паўстала ўрасчыненым люкулятальнага апарата, што завіс над безданню, потым знікла ў паўзмрочнай каменнай пашчы. Па тым, як моцна і туга нацягнуліся металічныя ніткі троса, я зразумеў — ён нарэшце дасягнуў катэра Вольгі.

Праз паўгадзіны, пасадзіўшы свае апараты на невялікае каменнае плато, мы выцягнулі дзяўчыну з катэра і па-сяброўску абнялі...

Ледзь толькі мы выслухалі яе кароткі аповед пра ліхтугу ў буру, як з намі на сувязь выйшаў Сарторык:

— Першы!.. Першы!.. Адгукніцеся! Гаворыць Чацвёрты! Што ў вас там робіцца?.. Куды вы ўсе падзеліся!..

Зураў спакойна адказаў у мікрафон:

— Сарторык, я — Першы. У нас тут была адна непрыемная прыгода. Але ўсё ўжо скончылася. Як «Страла»? Яна не пашкоджана?

— Не. З ёю ўсё добра, — пачуўся хуткі адказ. — Але навокал... Тут рабілася такое!.. Медузы! Іх была цэлая процьма! Чаго толькі яны не выраблялі... Не, гэта трэба было бачыць. Цяпер яны паляцелі. Але я засёк іх на лакатары. Яны накіроўваюцца да цёмнай плямы. Вы чуеце?

— Так, мы ўсё зразумелі, — сказаў капітан. — Мы зараз даследуем даліну.

Забраўшыся ў катэры, мы стартавалі. Паведамленне Сарторыка вымушала нас спяшацца. Мы не маглі адляцець з планеты, не адкрыўшы тайну яе «медузаў» і цёмных плям.

Мы былі ўжо на вышыні каля пяці тысяч метраў, як раптам Вольга ўсклікнула:

— Глядзіце, прамень!

Закруціўшы галавою, я нарэшце ўбачыў далёка на захадзе тонкі яркі блакітны пучок промняў. Неба ўтой частцы планеты, адкуль ён падаў, было свабоднае ад аблокаў. У ім плаўна плыў аранжавы дыск Сакста. Зірнуўшы на яго, я ад нечаканасці збянтэжыўся. У цэнтры планеты палала невялічкая асляпляльная зорка. Менавіта яна і была крыніцай святла.

— Вы бачыце? — пачуўся ў навушніках усхваляваны голас капітана. Загадкавы прамень рабіўся ўсё больш магутны і яркі. Прабегшы па папялістым пласкагор'і, вялікі светлавы струмень уваткнуўся ў змрочную паласу раўніны, даякой і накіроўваліся нашы катэры. Ледзьтолькі мы пераадолелі горны хрыбет, зорка на дыску Сакста, пацямнеўшы, патухла, тут жа неба зацягнула бела-ружовымі аблокамі.

Мы павялічылі хуткасць нашых катэраў. Але прайшло яшчэ даволі шматчасу, першчым, пакінуўшы па-за кармою перадгор'е, мыдасягнулі цёмнай даліны. З вышыні птушынага палёту яна выглядала чорна-крывавым бурлівым акіянам. Вялізная вадкая маса, якая напаўняла нізіну, цягнуласяда самага гарызонту. Яна ўспухала, бурліла, пенілася, узнімалася ў неба гіганцкімі ружовымі пратуберанцамі і фантанамі, якія рассыпалі рознакаляровыя іскры і тут жа падалі маленькімі агнявымі каметамі, утвараючы пасярод чорнай вадкай гладзі барвовыя рэчкі і азёры. Мы не зводзілі вачэй з гэтага велічнага казачнага відовішча.

— Лава! — прагучаў у дынаміку захоплены голас Вольгі.

— Першасны акіян, — удакладніў капітан. — Сумесь усемагчымых хімічных злучэнняў з вадароднай плазмай!

Ягоны апарат нырнуў уніз, ледзь не капатаваўшы на вялікую барвовую хвалю. Праз імгненне Зураў выраўняў катэр, даў поўны газ і з гулам паімчаўся над цёмным морам. Там, дзе ён пралятаў, у неба ўзвіваліся дзесяткі, сотні лёгкіх вугальна-чорных сілуэтаў. Быццам пушынкі, слізгацелі яны над парэчкавай вадкасцю. Некаторыя стварэнні праляталі зусім блізка ад нашых з Вольгай катэраў, і мы з непрыхаванай цікаўнасцю разглядвалі іх. Перад намі праплывалі слаістыя дыскі і авалы, пульхныя, як булкі, шары, піраміды, конусы, крыжы, квадраты, проста формы, якія нават цяжка апісаць, настолькі незвычайны быў іх выгляд. Былі тут і нашы добрыя знаёмыя «медузы». Праплываючы пад крылом майго апарата, адна з іх ледзь не зачапіла сваім празрыстым плаўніком назіральнае акенца. Я не стрымаўся, грукнуў магнітнай пасткай. Чароды, якія ўзляцелі першымі, ужо ледзь віднеліся на гарызонце, быццам дымчатыя аблокі, раставалі ў зеніце. Безумоўна, гэта былі жывыя істоты, няхай і вельмі прымітыўныя, якія не валодалі розумам. Але ўсё ж на Аэсце існавала жыццё. I ягонымі калыскаю і пажыўным булёнам быў чорна-барвовы першаакіян.

— Вяртаемся, — аддаў кароткі загад капітан, катэр якога выплыў з-за грэбеня высокай хвалі. — Я ўзяў пробы.

— Вось здзівіўся б Пётр Трафімавіч, — з запалам прамовіла ў мікрафон Вольга, — калі б убачыў гэткае...

— Бадай што, — згадзіўся я з, дзяўчынай, змаўчаўшы пра жывую «медузу», якая нудзілася ў пастцы майго катэра.

Мы заспяшаліся на базу. Наша місія на Аэсце была закончана. Мы вярталіся на Сакст...

Раздзел сёмы ПАШЧАДРАКОНА

1. Куфэрак Афіны

На наступны дзень пасля прылёту на Сакст мы сабраліся ў кают-кампаніі. На шчасце, за час нашай адсутнасці на зоркалёце ў гэты раз не здарылася нічога надзвычайнага — Віхрын і Лукаў сустрэлі нас у шлюзе. Здабыты намі на Аэсце матэрыял быў дастаўлены ў лабараторыю, і пасля першапачатковай навуковай апрацоўкі і класіфікацыі мы прыступілі да яго аналізу, усеўшыся ў крэслы вакол вялікага пляскатага экрана і папярэдне прагледзеўшы зробленыя на Аэсце здымкі.

— Пачнём з акіяна, — прапанаваў Зураў, як толькі люстэрка патухла і ўспыхнула яркае дзённае святло. — Вашы думкі, меркаванні?

— Даволі расплывістыя малюнкі, — сказаў Лукаў, які сядзеў побач з Віхрыным. — Але, бясспрэчна, гэта вельмі актыўнае рэчыва...

— I вельмі пажыўнае, — дадаў Віхрын. — Вадарод, гелій, жалеза, золата, вальфрам... Усяго звыш пяцідзесяці элементаў у самых разнастайных спалучэннях...

— Падобна, гэтая сумесь варыцца ў нетрах планеты, — зноў падаў голас Лукаў, — у выніку дзеяння высокай тэмпературы і страшэннага ціску, і пасля ўжо працякае на паверхню. Хаця нельга выключыць, што акіян — прадукт першаснага воблака, з якога ўтварылася планета. Але ў любым выпадку менавіта ён — крыніца жыцця на Аэсце, так званае ягонае пажыўнае асяроддзе...

— Што тычыцца самога жыцця, — задуменна прамовіў капітан, —' здымкі пакуль даюць нам пра яго толькі цьмянае ўяўленне...

— Назавём гэтыя істоты аэсамі, — прапанаваў Лукаў.

— Цудоўна, — сказаў Зураў. — Што гавораць пра іх першыя назіранні? — Стомленыя вочы капітана ўважліва зірнулі на Вольгу. — Паслухаем біёлага.

З уздыхам дзяўчына паднялася з крэсла. Паволі прайшла да вялікага відэа, устаноўленага ў канцы залы. Экран асляпляльна заззяў, потым затуманіўся пералівамі фарбаў, на ім з'явілася выява «медузы», якую я злавіў на Аэсце.

— На жаль, у нас пакуль ёсць толькі некалькі гэтых істот, — пачала Вольга, — якіх мы памясцілі ў магнітную камеру. Адна з іх зараз перад намі. Прырода аэсаў вельмі незвычайная. Як бачыце, яны амаль празрыстыя, не валодаюць ні нервовай сістэмай, ні клеткамі, ні структурай, якая хоць чымсьці б нагадвала бялковую. Але, безумоўна, гэта жывыя істоты, паколькі мы выявілі ў іх наяўнасць інтэнсіўнага метабалізму. Праўда, пакуль не зразумела, як аэсы ажыццяўляюць узнаўленне сабе падобных — яны не паддаюцца ні дзяленню, ні драбленню. Падобна, перад намі жыццё, якое заснавана на іншай хіміі, інакш кажучы, тут ужыты субатамны будаўнічы матэрыял...

— Мюоны? — пацікавіўся я.

— Не зусім, — пачуўся хуткі адказ. — Нашы навуковыя прылады лёгка атаясамілі б іх. Тут штосьці іншае... Я не бяруся сцвярджаць дакладна, але, падобна, мы маем справу з мезаатамнымі злучэннямі...

— К-, П-мезоны, — услых разважаў кібернетык. — Але падобныя злучэнні вельмі няўстойлівыя.

— Можа, яны ўвесь час аднаўляюцца, — ціха прамовіў капітан. — Хаця пакуль не зусім зразумелы механізм падобнай аперацыі. Магчыма, ён хаваецца ў праакіяне, у ягоным гравітацыйным патэнцыяле...

— Здзіўляе хуткая эвалюцыя гэтых істотаў, — працягвала Вольга, перавёўшы позірк на экран. — Калі мы ўзялі ў палон дадзены экземпляр на Аэсце, ён быў даволі невялічкі і прымітыўны па форме. Цяпер жа перад намі двухметровая істота са шматлікімі атожылкамі і адгалінаваннямі, якія з'яўляюцца крыніцамі электрычных гравітацыйных імпульсаў. Заўважце, такое дзіўнае пераўтварэнне адбылося з «медузай» усяго за адны суткі. Калі эвалюцыя гэтых істотаў будзе працягвацца так хутка і далей, то праз некалькі дзесяткаў гадоў мы сустрэнем на Аэсце разумнае жыццё. I носьбітамі яго будуць вельмі незвычайныя і дасканалыя істоты, якіх мы нават цяпер не можам і ўявіць.

— Вы лічыце, што прычынай падобнага пераўтварэння паслужыла тое свячэнне, што мы бачылі на планеце? — уважліва зірнуў капітан на Вольгу.

— Ва ўсякім разе іншага тлумачэння пакуль няма, — ціха адказала дзяўчына. — Верагодна, гэтыя прамяні выклікаюць мутацыю ў аэсаў.

— Значыцца, аэсы не маюць аніякага дачынення да таго, што здарылася ў настут, на Саксце,—задуменна прамовіў Зураў. — Атрымліваецца так. Ёсць трызубец, які хістае зямлю. Але мы пакуль не ведаем, хто ягоны гаспадар, хаця ён, бы той сапраўдны дырыжор, кіруе жыццём цэлай планеты...

— Так, сітуацыя амаль як з куфэркам Афіны, — сумна зазначыў Лукаў. — Ёсць сам куфэрак і нованароджаны ў ім, але мы пакуль не ведаем, дзе яны закапаныя і што сабою ўяўляюць...

— Застаецца дробязь — адшукаць і адчыніць куфэрак, — уздыхнула Вольга.

— Толькі як бы гэты куфэрак не аказаўся скрынкай Пандоры, — суха прамовіў Віхрын. — I пасля, памятаеце, што здарылася з Аглаурай і Герсай, калі яны адчынілі куфэрак? Богі пакаралі іх вар'яцтвам...

— Не будзем кідаць яблык разладу, — коратка заўважыў капітан і перавёў позірк на Лукава, — Пётр Трафімавіч, што ў нас з зоркалётам? Ёсць якія-небудзь зрухі з рамонтам рухавікоў?

— Пакуль няма, — змрочна сказаў кібернетык. — Галоўная энергетычная ўстаноўка спынена. У нас не атрымліваецца яе запусціць. Мы не можам адшукаць пашкоджанне...

Пасля паўзы капітан задуменна прамовіў:

— I ўсё ж мне не дае спакою гэта выпраменьванне... Якой жа магутнасці яно павінна быць, каб уплываць на жыццё цэлай планеты! Мы можам вылічыць, з якога раёна Сакста прыкладна яно ішло?

— Паспрабаваць можна, — ціха адказаў Лукаў. — Час мы ведаем. Трэба ўдакладніць хуткасць вярчэння планеты, вугал, пад якім падалі прамяні, шэраг іншых параметраў...

— Што ж, будзем шукаць гэтага загадкавага гаспадара трызубца, — падвёў вынік нашай нарады капітан. — Балазе, цяпер мы ведаем дакладна, што ён дзесьці тут, на Саксце...

Апоўдні я прайшоў у ліфт і падняўся да сябе ў каюту. Пасля нарады я адчуваў сябе вельмі стомленым і разбітым. Няўжо Віхрын казаў праўду? I мы маем тут, на Саксце, справу з нейкім прывідам-вар'ятам, для якога мы толькі паддоследныя трусы, павукі ў шклянцы? I ўсе нашы намаганні марныя? Не, у гэта чамусьці не хацелася верыць...

Каб крыху зняць стому, я прыняў электрадуш і праз паўгадзіны выйшаў з камеры асвежаны і бадзёры. З ілюмінатара ў каюту падалі ружовыя промні сонца. Я апусціўся ў крэсла, узяў чысты ліст паперы. Паклаў яго на стол і выпісаў усе падзеі ў той паслядоўнасці, як яны здарыліся на Саксце:

«З'яўленне на планеце «Аталанты» і загадкавае знікненне яе экіпажа...

Штучныя радыеімпульсы, якія засёк «Аэрон», нападзенне на станцыю.

Загадкавая аварыя і выратаванне нашага зоркалёта...

Дзіўная знаходка Вольгі...

Планета, на якой зараджаецца жыццё і выпраменьванне, што яго карэкціруе...»

«Аталанта», «Аэрон», радыеімпульсы, выпраменьванне, — у думках паўтарыў я. — Стой. Дзесьці пра апошняе ўжо згадвалася...»

Хутка выцягнуў з шуфляды тэксты пасланняў «Аэрона» Зямлі, прабег па іх вачыма.

«Аэрон — Зямлі. Падляцеўда аб'екта...

Аэрон — Зямлі. Зрабіў фотаздымку...

Аэрон — Зямлі... Характэрныя асаблівасці яго паверхні... Выявіў таксама светлую пляму, якая перыядычна змяняе сваю афарбоўку. Дыяметр — 5 км...

Аэрон — Зямлі. Ажыццявіў на аб'ект пасадку... Бяру пробы грунту...

Аэрон — Зямлі. Выявіў магутную крыніцу радыевыпраменьвання...Каардынаты — аб'ект Ц-15...»

Ад страшэннай здагадкі ў мяне перахапіла дыханне. У хваляванні дацягнуўшыся да мікрафона, я выклікаў Вольгу. Яна адказала пасля двух доўгіх гудкоў. Не прайшло і дзесяці хвілін, як у мяне на стале ўжо ляжаў заключны раздзел запісаў капітана Хорста, які прынёс Сарторык...

2. Дзённік капітана Хорста

7 лістапада...

Дэманціравалі з Гары перагародку шлюзавай камеры. Прыцягнулі да працы пасля абеду Ніка. Прыйшлося паабяцаць яму, што заўтра ён наведае аб'ект. Да вечара з дэмантажам амаль закончылі. Але яшчэ патрэбна пашырыць уваходны люк, каб у яго свабоднаў вайшоў С-17, і залатаць дзіркі ў абшыўцы, бо ў час старту можам, як той казаў, касцей не сабраць...

Умацаваў у каюце Ніка патаемную мікракамеру. Цяпер я змагу назіраць за ім. Я так пакуль і не ведаю, што ён заказаў на аб'екце. Майкл, Кэт па-ранейшаму не паказваюцца са сваіх кают. Я пакуль не высветліў, хто з іх агент...

З лістапада...

Займаліся з Гары і Нікам рамонтам абшыўкі. Пасля абеду Нік кудысьці знік. Нехта шнарыў у навігатарскай. Падобна, шукалі ключ ад уваходнага люка. Але я яго надзейна прыхаваў. Ноччу амаль не спаў, даймаў моцны галаўны боль. Заснуў толькі пад раніцу, калі прыняў лекі...

9 лістапада...

На працу не выйшаў ніхто, нават Гары. Ён у лабараторыі. Відаць, зноў чаруе над сваімі раслінамі. У Ніка ў каюце грукат, як быццам там сваволіць цэлы легіён чарцей... Што ён заказаў на аб'екце?Нешта зусім нябачна Кэт. Яе каюта шчыльна зачыненая, за дзвярыма падазрона ціха. Зайшоў да Майкла. На падлозе мора парожніх бутэлек. Ён п'яны да непрытомнасці. Ледзь варушьшь губамі. Але дзе гэта ён дастаў гэтае смярдзючае пойла? Ключ жа ад уваходу на карабель у мяне. Значыцца, ёсць яшчэ адзін? Але ў каго? Я паспрабаваў завесці з Майклам размову.

— Майкл, скажы, гэта табе даручылі назіраць за мною? Не, ты не хвалюйся, ніхто не даведаецца... Скажы, калі ласка, і я прынясу табе рому... Ты ж хочаш рому, праўда?

Ён усміхаецца, бы тое дзіця. Даручылі назіраць? Не... Я хачу рому... Ты вып'еш са мною, Джэк?

Я адкаркаваў бутэльку, якую адшукаў пад сталом. Наліў ром у келіхі, падаў яго Майклу.

— А ключ?.. Дзе ты ўзяў ключ ад уваходу?

— Ключ?.. Я... не ведаю... Яго прынесла Кэт...

Больш нічога талковага выцягнуць са Стывена я не здолеў. Значыцца, Майкл і Гары не агенты. Тады застаюцца Нік і Кэт. Але хто з іх? Хто? Кэт? Адкуль у яе запасны ключ? Нік?.. Чаму ён учора схаваўся ад нас з Гары. I што ён заказаў на аб'екце?

17 лістапада...

Пашырылі ўваходны люк з Гары. Ён цэлы дзень балбоча пра свае бязглуздыя доследы. Трызніць, пра нейкі залаты век на Зямлі, які наступіць, калі мы даставім на яе аб'ект, аб палях, што будуць засаджаны дзіўнымі раслінамі... У мяне ад падобнай лухты да гэтага часу расколваецца галава. Бачыў здалёк Кэт. Яна ішла з насавога адсека. Цікава, што яна там рабіла? Я вырашыў пасачыць за ёю, але Кэт схавалася ў каюце Майкла. Паспрабаваў дастукацца да Ніка. Але ён не адчыніў. Вячэралі ўдвух з Гары...

ІЗ лістапада...

На караблі адбываецца штосьці дзіўнае... Ніхто не выходзіць са сваіх кают. Мне не адчыніў дзверы нават Гары. Быццам усе змовіліся... У Майкла на ўсю магутнасць раве магнітафон і чуюцца нейкія п'яныя галасы... Бачыў у калідоры высокі смуглы цень... Ён прайшоўда Кэт... Штосьці дзіўнае адбываецца ў каюце Ніка — за дзвярыма жудасны лямант і крык... Мабыць, ноччу, пакуль я спаў, нейкія вар'яты наведалі аб'ект...

18 лістапада...

Правёў жахлівую ноч...

Здаецца, у нас на борце госці. Не ведаю дакладна, хто яны: робаты, двайнікі? Але — яны вылітыя копіі нас, людзей. Напэўна, іх заказалі на аб'екце гэтыя жывёліны.

Адзін з іх — у Кэт. Бачыў яго ўчора позна вечарам. Высокі, мускулісты, ён вельмі нагадвае акцёра Джыма Кола. Ён нёс у каюту Кэт нейкія сукенкі і ўпрыгожванні. Распусніца! Сваіхёй мала... Неахайная, мурзатая распусніца...

Яшчэ двое ў Ніка. Я зняў іх патаемнай камерай. Нягоднік, ён прывязаў гэтых чарнаскурых да металічнай стойкі і аддубасіў гумай да паўсмерці...

Нешта ціха сёння ў Майкла. Учора ў яго таксама былі «госці»? Перабраў з імі «дозу»?

На ўсякі выпадак я ўзброіўся пісталетам. Хто ведае, што можна чакаць ад усіх гэтых няпрошаных пачвар...

І5 лістапада...

Прайшоў яшчэ адзін трывожны дзень.

Убачыўся з Гары. На шчасце, у яго не аказалася гасцей. Ён цалкам заняты доследамі. Апантана чаруе над нейкімі мікробамі... Ён згадзіўся выйсці на працу, але прасіў пачакаць некалькі дзён. Ён вырасціў адзін дзіўны гібрыд. Хоча праверыць, ці адновіць яго С-17...

Ноччу нечакана да мяне прыйшла Кэт. Ледзь трымаецца на нагах. Яна відавочна накурылася марыхуаны. Ці той высокі каленагаловы дурань, якога яна заказала на аб'екце, не апраўдаў яе спадзяванняў? Бо на маё пытанне — дзе ён цяпер? — яна з усмешкай паказала вачыма на неба...

Зніклі «госці» і ў Ніка — ён цяпер працуе над якойсьці схемай. Значыцца, гэтыя пачвары смяротныя і жывуць не больш, чым суткі.

Я адабраў у Кэт уваходны ключ, калі яна заснула. Але баюся, што ў Ніка і Майкла ёсць дублікаты...

17 лістапада...

Раніца атрымалася жудасная...

Здарылася непапраўнае — памёр ад інсульту Майкл.

Мы з Гары стукаліся да яго, але ніхто не адчыніў. Прыйшлося выбіць дзверы. Майкл ляжаў на падлозе, з ягонага рота сачылася пена. У руках ён сціскаў парожнюю бутэльку ад рому. Відаць, скончыўся ачмуральны напітак і надышоў крызіс...

Мы паспрабавалі яго выратаваць. Але было ўжо занадта позна...

18 лістапада...

Мы пахавалі Майкла побач з зоркалётам. Настрой паганы. Памянуўшы Стывена ў кают-кампаніі, мы моўчкі разышліся... Вечарам я паспрабаваў пагаварыць з Кэт і Нікам, але яны адмовіліся выйсці на працу. У сябе ў каюце я выпіў келіх рому. У галаву лезуць страшэнныя думкі... Гэтая загадкавая смерць Майкла... Ці была яна сапраўды натуральнай? А што, калі яму дапамаглі пайсці?.. Выпадкова ўбачыў тое, што не павінен быў бачыць... Вось і падмяшалі ў ром атруты. Але хто?.. I чаму менавіта Майкл стаў міжвольным сведкам?..

20 лістапада...

Залаталі з Гарыў абшыўцы ўсе дзіркі, пашырылі ўваходны люк. Цяпер застаецца толькі падняць на карабель аб'ект. Гэта мы зробім паслязаўтра. У каютах Кэт і Ніка пакуль нязвыклая цішьіня. Што яны задумалі? I хто ўсё ж такі з іх агент? Нік? Што за схему ён збірае ў сваёй каюце? Кэт? Што яна шукала два дні таму ў насавым адсеку?

Вечар правёў у вахтавай. Удакладняў курс, па якім нам неўзабаве давядзецца вяртацца на Зямлю. Трэба спяшацца з адлётам, пакуль гэтыя жывёліны не дэградавалі канчаткова...

21 лістапада...

Дзень зноў пачаўся з непрыемнасцей. Адбылася разгерметызацыя вентыляцыйнай шахты. Прыйшлося наглуха зачыніць люк.

У Ніка і Кэт зноў «госці». Падобна, ноччу яны наведалі аб'ект. Значыцца, вось што майстраваў у сваёй каюце Нік — ключ-дублікат...

Кудысьці знік Гары. Можа, зноў поркаецца са сваімі гібрыдамі?..

Не, гэтыя невукі, здаецца, канчаткова не жадаюць падпарадкоўвацца...

22 лістапада...

Проста вар'яцкі дзень...

Толькі працёр раніцай вочы — званок ад Ніка. Ён відавочна чымсьці ўзрушаны. Ягоны голас ад крыку зрываецца на хрып:

— Капітан!.. Гэтае страхоцце, яно таксама за іх!.. Я заказаў чырва-наскурых, а яно... выдала, вы толькі ўявіце сабе, двух-трохметровых цыклопаў! Яны лупцавалі мяне бізунамі! Яго нельга на Зямлю. Яно пераб'е там усіх нашых! Яго трэба тэрмінова спыніць... Я разбамблю гэтае страхоцце ўшчэнт...

Я ледзь скеміў, што Нік гаворыць пра аб'ект.

— Нік, я забараняю!.. Чуеш, я забараняю табе гэта рабіць! — выгукнуў я ў мікрафон, што было моцы. Але мой голас павіс у паветры.

Чырвоная лямпачка, якая загарэлася на пульце, сведчыла пра тое, што апарат Ніка адарваўся ад карабля. Мяне кінула ў пот. Калі гэты вар'ят здзейсніць сваю бязглуздую ідэю, то тады... Усе мае намаганні, планы і надзеі ішлі прахам. Не, гэтага я дапусціць не мог!..

Я ў хваляванні даплёўся да агляднага ілюмінатара. Зрабіўшы круг у жоўта-ружовым небе, лятальны апарат Ніка ўжо заходзіў на бомбакіданне...

Я выцягнуў з кішэні маленькі пульт і націснуў чорную кнопку. Праз імгненне ў небе, там, дзе пікіраваў самалёт Ніка, палыхнуў чырвона-крывавы вогненны шар. Сеўшы ў крэсла, я адкаркаваў бутэльку рому. Выпіў і доўга абыякава пазіраў на рэшткі лятальнага апарата, што дыміліся далёка за тоўстым шклом. У мяне не было ні кроплі літасці да Ніка. Вар'ят, е'н сам падпісаў сабе смяротны прысуд...

Цяпер, прынамсі, я ведаў што Нік не агент. Бо калі б ён з'яўляўся ім, яму тады б было вядома пра сістэмы самазнішчэння, якімі былі забяспечаны ўсе нашы лятальныя апараты. Забяспечаны па загадзе касмічнага агенцтва, якое рыхтавала нашу экспедыцыю. Але Нік гэтага не ведаў...

25 лістапада...

Увесь учарашні дзень займаўся рухавікамі. Чысціў змазваў запраўляў палівам. Карабель амаль гатовы да старту.

Страшэнная стомленасць і боль у паясніцы... Праглынуў лекі. Пад вечар як быццам крыху стала лягчэй...

Спрабаваў пасля абеду пагашніць з Гары. Прасіў яго дапамагчы падняць аб'ект на борт. Але ён зачыніўся ў лабараторыі, крычыць у мікрафон, што праводзіць вельмі адказны дослед.

З каюты Кэт чуецца музыка. Здаецца, гэтым жывёлінам зусім усё роўна, што здарылася з Нікам.

Хтосьці ўчора ноччу шнарыў на камбузе. Я адмовіўся ад вячэры. Баюся, што ежа атручана. Падобна, Кэт пачала дзейнічаць. Ноч вырашыў правесці ў рубцы. У ёй больш бяспечна...

112

26 лістапада...

Вось і наступіла развязка...

Непрыглядная раніца.Ледзь зазірнулі ў пакой першыя промнісонца, як пачуўсястук у дзверы. Я чакаў гэтага прыходу. Хутка апранаюся, хаваю ў кішэню пісталет. Адчыняю дзверы рубкі так, каб паміж мною і Кэт не было прасвету і каб яна не змагла першаю стрэліць...

— Джэк, да цябе можна? Ты адзін?

Кэт выглядае злёгку стомленай. Валасы на галаве раскудлачаныя, сукенка пакамечана.

— Як бачыш, — коратка кідаю я і адыходжу ўбок.

Кэт праходзіць у рубку, плаўна апускаецца ў крэсла. Я не зводжу вачэй з маленькай чорнай сумачкі, якая перакінута праз плячо сцюардэсы — калі ў Кэт ёсць з сабою зброя, дык яна павінна быць у ёй. Саджуся насупраць Кэт так, каб бачыць кожны рух яе маленькіх далікатных рук.

— Мне так адзінока і самотна, Джэк, — гаворыць Кэт. Голас яе гучыць настолькі ціха і сумна, што я амаль гатовы паверыць у яе шчырасць. — Я ніяк не магу прывыкнуць да думкі, што Майкла і Ніка больш няма:.. Мне вельмі страшна, Джэк. У цябе знойдзецца выпіць?

— Раскрыем карты, Кэт, — груба кажу я. — Трэба аддаць табе належнае, ты проста цудоўна сыграла сваю ролю. Я паважаюсапраўдных прафесіяналаў...

Кэт, нахіліўшыся, усміхнулася:

—Пра што гэта ты, Джэк? Ролю? Якую ролю?.. Я проста хацела даведацца ў цябе, калі мы паляцім на Зямлю? Я так сумую па ёй. Я хачу курыць...

Яе рука пацягнулася да сумачкі.

Выцягнуўшы з кішэні пісталет, я пагражальна навёў яго на Кэт.

— Не трэба. Апусці рукі.

І тут раптам я адчуў, як зверху на маю галаву ўпала каменная камлыга...

...Я ачуўся ў крэсле, Карабельны гадзіннік, які вісеўна сцяне, паказваў пачатак на дзевятую. Значыцца, я знаходзіўся у непрытомнасці амаль гадзіну. Перада мною з пісталетам у руцэ стаяў Гары. Але гэта быў не той плаксун-вучоны, якога я ведаў, а зусім іншы чалавек, зжорсткім пагардлівым лозіркам, са з'едлівымі, як у каршуна, вачыма. Ледзь толькі Гары прыкмеціў што я ўжо ачомаўся, ягоны твар расплыўся ў самаздаволенай усмешцы:

— Вось цяпер, здаецца, гульня і сапраўды скончана, містэр Хорст. Згадзіцеся, партыя была вельмі цікавая. Мне нават, прызнацца, крыху шкада, што яна скончылася. Бо самае непрыемнае і нецікавае ў любой гульні — гэта яе канец..Ці не праўда, містэр Хорст?

— Бадай што так, містэр Мопсан.

Падняўшы руку, я намацаў на галаве вялікі гузак. Чым жа мяне ўдарыў Гары? Кулаком? Не, па ўсім відаць, пісталетам. Чорт, як жа гэта я не заўважыў ягоны прыход у рубку? Я ўважліва агледзеў галоўны пост. Кэт сядзела ў тым жа надзіманым крэсле, закінуўшы нагу за нагу. Твар яе быў надзвычай спакойны і засяроджаны. Канечне, яна ў адной запрэжцы з Гары. Значыцца, агентаў двое. Вось дзе я даў маху...

— Так-так, містэр Хорст, — нібы прачытаўшы мае думкі, прамовіў важна Мопсан, — вы не памыляецеся ў сваёй здагадцы — нас двое. Вы ўсё цудоўна прадумалі, толькі пралічыліся з выбарам саюзнікаў. Ніка вы ліквідавалі самі...

— Ну, а Майкла забілі вы, — хутка ўставіў я. — Бо ён штосьці бачыў...

— Вы вельмі здагадлівы, — зноў самаздаволена ўсміхнуўся Гары. Ён выпадкова ўбачыў Кэт у вахтавай рубцы, калі яна зрысоўвала зорную карту. Зрэшты, гэта цяпер ужо не важна. Важна тое, што вы прайгралі, містэр Хорст. I мы вяртаемся на Зямлю без вас.

— Дапусцім, што вы здолееце з Кэт пагрузіць на борт С-17 і потым паспяхова стартаваць, — паспрабаваў я расцягнуць час. — Але як вы дасягнеце Зямлі? Караблём жа трэба кіраваць...

— Карта зваротнай дарогі ў нас ёсць, — нахабна вымавіў Гары, тыцнуўшы ў сваю памочніцу пісталетам. — Трэба за гэта падзякаваць міс Кэт. Наконт паліва і харчавання, як вы разумееце, нам няма чаго хваіявацца, калі мы маем на борце такую дасканалую машыну, як С-17...

— Але карта не зусім дакладная, — паспрабаваў я яму запярэчыць. — Патрэбны дадатковыя разлікі па цэфеідах.

— Наконт гэтага не турбуйцеся, містэр Хорст. Я знаёмы з навігатарскай практыкай...

Мопсан не дагаварыў. Вялікі чорны цень, што раптам мільгануў за яго спінай, прымусіў яго павярнуцца. На твары Гары застыла грымаса жаху. Перш чым я паспеў штосьці сцяміць, Мопсан, як падкошаны, паляцеў на падлогу. Праз імгненне яго засмактала ў сябе вялізная шэрая слізістая маса, што запаўзла ў рубку...

Апамятаўшыся, я ледзь паспеў усхапіцца з крэсла, пацягнуўшы за сабою Кэт, схавацца ў калідоры, як брыдкі разлезлік напоўніў рубку...

27 лістапада...

Мы зачыніліся з Кэт у навігатарскай. Ад убачанага і перажытага вельмі баліць галава... Гэтая слізістая пачвара, якая праглынула Гары, ломіцца ўдзверы... Яна яўна хоча дабрацца да нас. Я не ведаю, колькі мы пратрымаемся... У Кэт была істэрыка. Прыйшлося даць ёй заспакаяльнае...

Я паспрабаваў знішчыць пачвару з пісталета, потым — лазернымі прамянямі... Але яе нішто не бярэ...

28 лістапада...

Не стала Кэт. У начы слізістая пачвара прасачылася праз вентыляцыйную адтуліну да нас у навігатарскую і засмактала ў сябе Кэт. Здаецца, тая нават не прачнулася. Я ледзь паспеў выскачыць у калідор і зашчапіцца ў лабараторыі... Я шчыльна зачыніў люк, але, баюся, становішча маё безвыходнае. У мяне амаль няма ежы і зусім мала вады...

ЗО лістапада...

Пачвара ўжо праламала кармавы люк... Цяпер мяне ад яе аддзяляюць толькі тонкія металічныя дзверы. Яна трасе іх. Здаецца, больш чым гадзіну мне не пратрымацца... Але жывым я ёй нез дамся. На шчасце, у прабірках Гары досыць атруты... Заклінаю ўсіх вас, хто па волі лёсу апынецца ў гэтым далёкім закутку Сусвету, адшукае і прачытае мае запісы, — зараз жа, не марудзячы і хвіліны, пакіньце гэту жудасную планету...

ЗО лістапада, 12 гадзін 40 хвілін...

Пачвара лютуе ў калідоры... Я на прадрапала ўжо ў дзвярах невялічкую дзірку. Здаецца, у мяне засталіся лічаныя хвіліны... Але так проста поскудзь мяне не возьме. Я знайшоў у шафе Гары выбуховую сумесь. Трэба толькі злучыць яе з вадой...

Гэта будзе мой развітальны салют. Яшчэ раз заклінаю вас, хто адшукаў мой дзённік, — неадкладна пакіньце гэтую страшную планету...

Капітан 36-й зорнай экспедыцыі Джэк ХОРСТ

Я паклаў запісы ў шуфляду і доўга сядзеў у роздуме. Падзеі, якія былі апісаны ў сшытку, толькі ўзмацнялі мае падазрэнні, але праверыць сваю здагадку канчаткова я мог толькі заўтра...

3. Трызубец Пасейдона

На золку мяне разбудзіў сігнал відэафона. На зіхоткім экране з'явіўся ўсхваляваны твар капітана.

— Андрэй Мікалаевіч! Тэрмінова падыміцеся ў вахтавую! Кудысьці знікла Вольга.

Хутка апрануўшыся, я зайшоў у ліфт і падняўся ў рубку. У ёй, акрамя капітана, ужо былі Лукаў і Віхрын, сумныя, панурыя, з заклапочанымі тварамі. Расступіўшыся, яны прапусцілі мяне да пульта.

— Вось, чытайце, — працягнуў мне Зураў невялічкі ліст паперы, які быў спісаны чорным чарнілам. — Гэта знайшоў сёння ў рубцы Пётр Трафімавіч, калі заступаў на вахту. Здаецца, пасланне адрасавана вам.

Капітан падняўся з крэсла, паволі прайшоў па рубцы.

Я перавёў позірк на запіску і, лёгка пазнаўшы почырк Вольгі, хутка прабег яе вачыма. Пасланне абвяшчала:

«Андрэй Мікалаевіч! Я перачытала ўчора вечарам дзённік капітана Хорста і выпадкова знайшла ў ім яшчэ адзін запіс. Ён быў схаваны ў вокладцы. Я пераклала яго. Вось ягоны даслоўны тэкст:

«За дзвярыма падазрона ціха... Здаецца, гэтая пачвара вырашыладаць мне яшчэ некалькі хвілін перадыху...

Спадзяюся, што вы пакінулі ўжо гэтую шэрую шэльму і зараз, несучыся пасярод бязмежнага касмічнага акіяна, спакойна п'яце каву... Але, калі вы раптам яшчэ не зрабілі гэтага, ці па якойсьці прычыне не здольныя адляцець з гэтай страшнай планеты, што ж, добра, даю вам яшчэ адзін шанс... Чуеце, пакуль яшчэ не позна, і з вамі не вычварылі тое ж, што з намі, вы павінны апярэдзіць іх... Гэта брыдкая слізістая пачвара — яна толькі робат, які выконвае загады... Я засёк на лакатары — ёй дасылаюць сігналы... Заклінаю вас, нанясіце ўдар першыя, пакуль яны яшчэ не ўзяліся за вас!.. Знішчыце іх! Адпомсціце за нас. Я ведаю, як іх адшукаць. Дарогу вам пакажа С-17. Ён запраграмаваны выконваць усе загады. Трэба толькі ўвайсці ў яго і аддаць загад... У вас ёсць яшчэ шанс. Спяшайцеся... Прабачце, задзвярыма моцны грукат... Здаецца, пачвара пачала дзейнічаць. Трэба падрыхтавацца да сустрэчы...»

Ніжэй ішла кароткая запіска Вольгі:

«Андрэй Мікалаевіч! Як брыдка і жудасна тое, што яны тут рабілі... Я шмат разважала ноччу і вырашыла... Прашу толькі, не судзіце мяне строга, але я іду сказаць ім, што мы не такія. Мы іншыя, зусім іншыя... Папрасіце, калі ласка, прабачэння за мой учынак у капітана.

Вольга».

Прачытаны ліст я вярнуў Зураву.

— Лічыце, што аб'ект і на самай справе здольны паказваць дарогу? — запытальна зірнуў той на мяне.

— Калі ён і сапраўды робат з дакладнай праграмай, усё можа быць, — няпэўна кіўнуў я галавою.

З пульта капітан выклікаў Сарторыка. Той адказаў пасля кароткага патрэсквання ў дынаміку:

— Рубка, я — Сарторык. Я агледзеў адсек. Усе лятальныя апараты на месцы, акрамя аднаго катэра. Са спецкамеры таксама прапаў скафандр.

— А аб'ект?.. Што з аб'ектам? — кінуў у мікрафон Зураў.

— Яго няма, — пачуўся спакойны адказ. — Дзверы выпрабавальнай камеры адчыненыя. Яна пустая. У шлюзе павышаная колькасць тармазной аэразолі. Падобна, камерай зусім нядаўна карысталіся.

— Значыцца, Вольга ажыццявіла свой план, — цяжка ўздыхнуў Віхрын. На ягоным твары мільгануў лёгкі цень трывогі. — Баюся, яе завабілі ў пастку.

— Бачу яе! — прыпаўшы да блакітнага экрана лакатара, раптам усклікнуў Лукаў. — Яна над іглістымі гарамі. Сігнал слабы, але даволі разборлівы.

— Усім тэрміновы збор! — усхвалявана кінуў Зураў. — Падрыхтаваць «Стралу» да вылету...

Барвовы круг сонца паўстаў ужо над гарызонтам, калі наш планеталёт дасягнуў іглістых гор. Яго яркія ружовыя промні шчодра палівалі святлом жоўта-аранжавыя пашчы прорваў, што туліліся пад намі ўнізе. Звілісты горны хрыбет цягнуўся з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Мы зменшылі хуткасць планеталёта. Уключыўшы прыёмнік, Лукаў напружыў слых.

— Я чую пазыўныя яе катэра! — пачуўся радасны вокліч кібернетыка. — Вольга дзесьці пад намі...

Мы прыніклі да назіральных шчылін. Унізе праплывалі выпаленыя жылы скал і барвовыя гарбы пагоркаў, зрэзаныя зігзагападобнымі цяснінамі і спярэшчаныя чырванаватымі голкамі і зубцамі, якія выглядалі дзікімі і пустэльнымі.

— Зірніце, там тунель! — усклікнуў раптам Віхрын, як толькі наш планеталёт дасягнуў шырокай зубчастай цясніны.

Чорная круглая гарлавіна, на якую паказваў першы пілот, месцілася ў самым цэнтры рванага горнага хрыбта. Дымчатая, змрочная, яна была такога гіганцкага радыусу, што ў яе змог бы спакойна праваліцца нават самы вялікі зямны зоркалёт.

— Пашча д'ябла, — ціха вымавіў Лукаў.

— I, здаецца, нам нічога іншага не застаецца, як заявіцца да яго ў госці, — іранічна зазначыў я.

— Толькі што нас там чакае? — сумна кінуў Віхрын.

Зрабіўшы над цяснінай круг, наша «Страла» імкліва кінулася ўніз. Не прайшло і хвіліны, як нас засмактала ў сябе апраметная цемра. Магутныя пражэктары, якія запаліліся на карме, асцярожна зашнарылі па цёмна-шэрых сценах вялізнай цыліндрычнай шахты, якая цягнулася на неймаверную глыбіню.

— Апусканне 300 метраў, — суха дакладваў Лукаў, не зводзячы вачэй з экранаў аналізатараў — 500... 1000... Прайшлі адзнаку 2000 метраў...

Пляма святла, узнікшы наперадзе, прымусіла нас з палёгкай уздыхнуць. Праз імгненне мы ўляцелі ў вялікі паўкруглы, заліты святлом шлюз. Выпусціўшы агнявы слуп тармазнога дыму, наш планеталёт плаўна апусціўся на гладкую прасторную пляцоўку.

— Фю, — міжволі прысвіснуў Зураў у мікрафон скафандра, як толькі шэры засціл рассеяўся і бачнасць палепшылася.

На роўнай люстэркавай паверхні, куды сышлі па трапе, мы, нібы зачараваныя, пазіралі на гіганцкую квадратную залу, што брала пачатак з краю пасадачнай пляцоўкі і знікала ў імглістай далечыні. Яе высокія шэра-карычневыя сцены былі ўсыпаны нішамі, бы тымі сотамі, у некалькі ярусаў; самыя верхнія з іх губляліся ў змроку пад купалам.

Усе яны былі напоўнены бела-малочнай сліззю, якая пералівалася, паблісквала на святле. Уся гэта фувасткая беласнежндя маса паволі круцілася, набываючы самыя разнастайныя і дзіўныя абрысы і формы, няспешна складвалася ў шары і зборкі. Было штосьці чароўнае і адначасова страшнае ў гэтым велічным вірлівым колавароце. Здавалася, што з кожнай нішы, куточка за намі назіралі дапытлівыя нябачныя вочы.

— Што гэта? — прагучаў у навушніках здзіўлены голас Віхрына — I дзе тыя, хто завабіў нас сюды?

— Яны перад намі. Праўда, толькі ў адным экземпляры, — ціха прамовіўя.

— Вы хочаце сказаць, што вось уся гэтая белая маса... адна істота? — пачулася заклапочанае пытанне Лукава.

— Усяго толькі мозг — мозг тае вялікай штучнай субстанцыі, якую мы называем Сакстам. I прызначэнне якой — сядзець і ахоўваць у Сусвеце жыццё, — хутка адказаў я.

На хвіліну ўсталявалася цішыня. Відаць, мая выснова моцна ўразіла ўсіх.

— Выходзіць, перад намі робат? — падаў нарэшце голас капітан.

— Мыслячы робат, — удакладніў я.

— Гляньце, там Волыа! — раптам пачуўся ў навушніках трывожны голас Віхрына.

Кінуўшы позірктуды, куды паказвала металічная рука першага пілота, я міжволі ўздрыгнуў. У далёкім кутку залы ўзвышалася велізарная пурпурная піраміда. Яе вострая піка была асвечана бляскам жывога полымя, што праменілася з барвовага крышталепадобнага прадмета, які каранаваў верхавіну пабудовы. Ад залы піраміду аддзяляла тоўстая празрыстая перагародка. За ёй ля самага падножжа пабудовы і ляжаў серабрысты скафандр дзяўчыны.

Мы таропка перабеглі залу.

— Крыніца энергіі? — пазіраючы на гульню языкоў полымя за празрыстым бар'ерам, каля якога мы прыпыніліся, няпэўна разважаў Лукаў.

— Падобна на тое, — задуменна прамовіў капітан і, уключыўшы перадатчык.выклікаўдзяўчыну.

— Волыа, я — Першы! Адкажы... Ты чуеш мяне?..

Металічная рука скафандра за перагародкай ледзь бачна паварушылася, у навушніках пачуўся дзявочы шэпт:

— Першы... дзе вы? Я не бачу вас...

— Мы побач з табою, за бар'ерам, — выгукнуў у мікрафон Зураў. — Але мы не ведаем, як яго пераадолець. Вольга, ты можаш устаць?

— Не, — пачуўся ціхі адказ. — Мне вельмі цяжка дыхаць. Здаецца, у мяне пяшкоджаны скафандр.

— У яе канчаецца кісларод, — з трывогай у голасе прамовіў Лукаў. — Больш чым дзесяць хвілін ёй не пратрымацца. Трэба тэрмінова што-небудзь рабіць...

Мы з хваляваннем зашнарылі рукамі па тоўстым шкле. Паверхня перагародкі, што аддзяляла нас ад дзяўчыны, была роўная і гладкая. Ва ўсякім разе мы не адшукалі на ёй ніводнага выступу і нават самай малой пукатасці. Яна трымала сабою як моцныя націскі і ўдары, так і хістальныя рухі.

— Як жа прайсці праз гэтую сцяну? — устрывожана кінуў капітан. Пранізлівы тонкі гук, што чымсьці нагадваў спеў вібруючай струны, прымусіў нас насцярожыцца.

— Я ведаю як, — пачуўся з дынаміка глухі, бы з падзямелля, голас. Павярнуўшыся, я міжволі прытаіў дыханне. З глыбіні залы на нас марудна насоўвалася шэрая металічная маса. Гэта быў катэр Вольгі. У ягоным лабавым ілюмінатары цёмна-зялёным адлівам пераліваўся на святле шлем Віхрына. Вялікі аранжавы стрыжань лазернай устаноўкі, што быў высунуты з кармы, пагражальна наліваўся чырвона-барвовым полымем. Слізгануўшы ўніз, апарат павіснуў за некалькі цаляў ад мармуровай гладзі.

— Прашу ўсіх адысці ад бар'ера, — тут жа прагучаў у шлеме хрыплы голас першага пілота. — Гэта пачвара... Я не аддам ёй Вольгу... Я спыню яе...

Кароткі сухі трэск, які пачуўся ў навушніках, сведчыў пра тое, што Віхрын адключыў сувязь.

— Ён звар'яцеў — трывожна прамовіў Лукаў. — Ён хоча скарыстаць устаноўку... Але промні разбураць не толькі бар'ер. Яны загубяць крыніцу. Мы знішчым сістэму, а разам з ёю жыццё на Аэсце.

Мы са страхам пазіралі на агністае сінявата-ружовае полымя, што разгаралася перад кармой катэра Вольгі і якое вось-вось павінна было сцячы смяротным промнем...

— У нас не больш як пяць хвілін, — ціха зазначыў Лукаў. Зураў ступіў да сцяны, загарадзіўшы сабою піраміду, узняў руку.

— Анатоль Паўлавіч! Не... Гэта вар'яцтва! Я ведаю, ты бачыш і чуеш мяне. Я не пайду адсюль. Ты яшчэ можаш усё спыніць...

Я і Лукаў сталі побач з капітанам. Полымя на катэры ўжо зрабілася пагражальна чырвона-крывавым, як раптоўна яго і апарат абступіла дымчатае воблака. Не прайшло і дзвюх секунд, як пад высокі купал узвіўся бялюткі слуп агню... Калі чорны, уедлівы дым развеяўся, з грудзей капітана вырваўся цяжкі ўздых. Уся прастора перад намі была ўсыпана гарачымі металічнымі рэшткамі лятальнага апарата...

У халодным поце я дацягнуўся да перагародкі, але мая рука не знайшла пункта апоры. Бар'ера, які яшчэ імгненне таму аддзяляў нас ад Вольгі, больш не было. Павярнуўшыся, я хутка кінуўся да дзяўчыны, якая ляжала ля самага падножжа агнявой піраміды. Таропка адшукаў на яе серабрыстым скафандры кіслародны клапан, уставіў у яго стрыжань свайго балона. Праз секунду губы дзяўчыны за лабавым шклом шлема заварушыліся, пачалі прагна глытаць паветра, якое са свістам струменіла з накапляльніка. Вольга расплюшчыла вочы.

— Андрэй Мікалаевіч, гэта вы, — ціха прашаптала яна. — А дзе Аляксей Міхайлавіч? Што з ім?

—Я тут, Вольга, — усхвалявана прамовіў капітан, схіліўшыся наддзяўчынай. — Як ты сябе адчуваеш? Мы зараз аднясём цябе на планеталёт.

— Адчуваю? — ледзь чутна прашаптала Вольга. — Здаецца, са мною ўсё добра. Толькі галава крыху кружыцца. А дзе Віхрын? Чаму я не бачу яго?..

Зураў вымавіў з цяжкасцю:

— Ён... загінуў...

Гучны трэск, які пачуўся ў навушніках нашых шлемаў, прымусіў нас пераключыцца на далёкую сувязь. Нас выклікала база.

— Першы! Першы! Дзе вы? — загучаў металічны голас Сарторыка. — Чаму не адказваеце? Што там у вас зноў здарылася? Першы! У мяне тэрміновае паведамленне!..

— Сарторык, я — Першы! — нягучна кінуў у мікрафон Зураў. — Я слухаю цябе.

— Капітан! Тут здарылася такое! — хутка загаварыў Сарторык. — Рухавікі!.. Вы толькі ўявіце сабе, яны раптам запрацавалі!.. Самі і ўсе адразу!

— Здаецца, нам прапаноўваюць выбірацца адсюль, пакуль цэлыя, — ціха прамовіў Лукаў які падышоўда нас.

— Сарторык, мы вяртаемся на базу, — Сказаў у мікрафон Зураў і адключыў сувязь. Мы ўзялі Вольгу на рукі і накіраваліся да планеталёта...

4. Развітальная сімфонія

Пад маркотны спеў навігатарскіх прылад і аглушальны роў разрэджанага паветра за бортам наш зоркалёт упіўся ў апраметную нябесную чарнату Ледзь толькі мы пераадолелі прыцягненне планеты, кіраванне караблём узяў на сябе аўтапілот. Мы вярталіся на Зямлю. Ілюмінатар перад намі напаўняўся зоркамі. Але частку бакавога люстэрка засланяў вялікі попельны дыск Сакста, пазіраючы на які, мы зведвалі лёгкае пачуццё суму і журбы. Пануры і задуменны, ён, бы той стомлены вандроўнік, маўкліва плыў пасярод чарнільнай цемры.

— Вось і ўсё, — цяжка ўздыхнула Вольга. — Здаецца, мы ніколі ўжо больш не пабываем тут...

— I ўсё ж, мне шматчаго пакуль не зразумела ва ўсёй гэтай гісторыі, што здарылася з намі, — адарваўшыся ад ілюмінатара, прамовіў Лукаў. — Напрыклад, «Аталанта»... Яна церпіцьбедства. Ім даюць прытулак. Але яны, як цяпер мы ведаем з запісаў іхняга капітана, трэбуюць той гасціннасцю, якую да іх праявілі, і справядліва атрымліваюць па заслугах... Тут усё проста. Але чаму быў пашкоджаны беспілотны «Аэрон»? — Павярнуўшыся, кібернетык запытальна зірнуў на мяне. — I як вы, Андрэй Мікалаевіч, здагадаліся, што перад намі не проста машына, а цэлая гіганцкая штучная сістэма?

— Мыслячая сістэма, заўважце, — паправіў я Лукава, не падымаючыся з крэсла, — прызначэнне якой сеяць і ахоўваць жыццё. I не яе віна, што мы, зямляне, парушылі яе штодзённы і звыклы цыкл працы. Што датычыцца «Аэрона»... то тут не ўсё так проста, — спакойна прамовіў я і зірнуў у ілюмінатар. Саксту ім свяціўся вялікім агністым шарам. Шырокі непраглядны аранжавы пояс воблачнасці агортваў ягоны экватар, полюсы ж пазначаліся попельна-чырвонымі водбліскамі. Здавалася, мыслячы волат быў у роздуме.

— Давайце, глянем на тое, што здарылася з ім, як бы з боку, — ціха працягнуў я. — Дык вось, з'яўленне на планеце нашага зямнога беспілотнага апарата. Сакст уважліва назірае за ім. Ён сузіральнік і творца па сваёй прыродзе, таму ветліва дазваляе «Аэрону» вывучаць сваю паверхню. Але наша станцыя, як мы ведаем, дзейнічае па строга зададзенай праграме. Памятаеце, наш першы аглядяе, усаджаны ў зямлю разак? Ёй загадана ўзяць пробу грунту планеты — глыбінную пробу. I калі б станцыя зрабіла гэта, яна б разбурыла абалонку Сакста. Тут вось і пачуўся крык, які мы палічылі за сігнал «прыцягнення ўвагі». Але на самай справе гэта быў менавіта крык — заклік не ўчыняць задуманага. На жаль, ён не быў пачуты. I Сакст проста быў вымушаны бараніцца, як і ў выпадку з Віхрыным...

— Значыцца, у сваім тэрміновым паведамленні аб выяўленні радые-імпульсаў «Аэрон» даў дакладныя каардынаты крыніцы С-17, іншымі словамі — Сакста, — ціха прамовіў Лукаў. — I менавіта гэта навяло вас надумку...

— Што перад намі нешта іншае, чым проста невялікая, апаленая сонцам, планета, — сцвярджальна кіўнуў я галавою. — I яшчэ здагадка Аляксея Міхайлавіча пра магчымае жыццё на Аэсце, якая неўзабаве атрымала бліскучае пацвярджэнне. Заставалася толькі ўсё звязаць з запісамі капітана Хорста... I першай гэта зрабіла Вольга, — кіўнуў я галавою на дзяўчыну, што сядзела побач з экранамі далёкага агляду.

— Ну, а гісторыя з намі куды прасцейшая, — нягучна прамовіў капітан, які стаяў каля лабавога ілюмінатара і ўзіраўся ў бязмежную чорную касмічную далеч. — Наш зоркалёт пры падлёце да Сакста выпадкова трапляе ў поле дзеяння ягонага сілавога выпраменьвання, церпіць бедства. Нас выратоўваюць, пасадзіўшы на планету. I далей — атаясамліваюць з экіпажам «Аталанты». Адсюль ужо і ўсе нашы беды, гэтая апошняя праверка...

— I калі б перад намі была не разумная штучная субстанцыя, не цяжка ўявіць сабе зусім іншы для нас фінал, — ціха дадаў Лукаў.

Я зірнуў услед за капітанам на бакавыя экраны. У іх Сакст быў ужо велічынёй з футбольны мячык. Велічная, пагардлівая Аэста, што плыла побач з ім, зіхацела бэзава-залацістым пералівам. Але ў яркім бляску планет ужо не было адцення былой няветлівасці.

— Проста не магу ўявіць сабе Свет, які стварыў гэткага дасканалага гіганта, як Сакст! — узрушана ўсклікнула Вольга. — Наколькі ж ё'н павінен быць незвычайны і прыгожы! Няўжо мы так нічагуткі не даведаемся пра яго? I ніколі не сустрэнемся больш з будучымі разумнымі жыхарамі Аэсты?

— Хто ведае, — крыху задумаўшыся, адказаўдзяўчыне Зураў. — Можа, калі-небудзь мы, зямляне, пачуем іх покліч...

Ціхая, пяшчотная, надзвычай меладычная музыка, якая раптам напоўніла рубку, прымусіла капітана змоўкнуць. Мелодыя лілася не з дынамікаў нашых прыёмнікаў— аднекуль зверху. Прытаіўшы дыханне, мы слухалі велічныя чыстыя высокія гукі, якімі не могабазвацца на Зямлі ніводны музычны інструмент. Гукі напаўнялі памяшканне дзіўным чароўным водарам, прымушалі ўсхвалявана біцца нашы сэрцы.

— Вось вам і адказ на ваша пытанне,—узрушана кінуў Зураў Вользе. — Што гэта, як не запрашэнне?.. Запрашэнне да будучага кантакту з разумнымі жыхарамі Аэсты...

Быццам зачараваныя, мы працягвалі слухаць велічную прыгожую музыку, якая лілася з бязмежнай прасторы. Безумоўна, развітальную музыку Сакста, які, бы той сябар, прыязна ўсміхаўся на.м з чарнаты бясконцага касмічнага мора ўжо маленькай бялёса-зіхоткай зорачкай...

Оглавление

УСТУП

Раздзел першы ПАЗЫЎНЫЯ ДАЛЁКАЙ ЦЫВІЛІЗАЦЫІ

  1. Абуджэнне

  2. Нечаканая прапанова

  3. Дзіўная размова

  4. Покліч незнаёмца

Раздзел другі НЕГАСЦІННАЯ ПЛАНЕТА

  1. Касмічны прышэлец

  2. Аварыя

Раздзел трэці КАСМІЧНЫ ВАНДРОЎНІК

  1. Занядбаная станцыя

  2. Зорны вандроўнік

  3. Замарачэнне Віхрына

  4. Дзённік капітана Хорста

Раздзел чацвёрты НЯБАЧНАЯ ЗДАНЬ

  1. У палоне камянктай планеты

  2. Знаходка Вольгі

  3. Таямнічае знікненне Сарторыка

  4. Дзённік капітана Хорста

Раздзел пяты ТУПІК

  1. Дослед

  2. Фартуна ўсміхаецца змрочна

  3. Дзённік капітана Хорста

Раздзел шосты БУРЛІВАЯ ПЛАНЕТА

  1. Змрочная даліна

  2. Аэсцянская бура

  3. Гарачы булён

Раздзел сёмы ПАШЧАДРАКОНА

  1. Куфэрак Афіны

  2. Дзённік капітана Хорста

  3. Трызубец Пасейдона

  4. Развітальная сімфонія